ŞİİRDE TEMA, KONU VE ANA FİKİR
Şiirin Temasını ve Konusunu Bulma
Ana Fikir Nedir?
Tema
Bir şiirde kafiye, nazım birimi, nazım türü, söz sanatları vb. gibi birimler arasında anlamsal ve yapısal bağlantının kurulması maksadı ile sık sık tekrar edilen ve iletinin verildiği özlü düşünceye “tema” denir. Şiirlerde tema şiirin özünü oluşturur. Tema çoğunlukla bir duyguya işaret eder. Şiirler birer duygu paylaşımlarıdır. Aşk veya tabiat(doğa) insanı doğal olarak şairi etkileyen iki kavram olsun; şair bu kavramların kendinde uyandırdığı duyguları ifade etmek için şiiri kullanacaktır. Böylelikle ortaya konan şiir aşk ya da doğa temasında olacaktır.
Şiirde Tema Nasıl Bulunur?
- Tema bir şiirde bir kelime, kelime gurubu ya da en çok bir cümle ile ifade edilir. Şiirin teması uzun uzadıya anlatılamaz.
- Şiirde temayı bulmak için şiirin tamamına bakılır. Sadece bir dörtlüğe ya da şiirdeki en güzel dizeye bakarak temayı bulamayız. Şiirde farklı birimler ancak konuyu belirlemek için incelenir.
- Tema bir motiftir. Şiirde en sık kullanılan kelime, kelime gurubu tema olabilir. Örneğin bir şiirde sürekli yalnızlık kelimesinin kullanılması şiirin yalnızlık temasını işlediğine işaret edebilir.
- Şiirde temayı belirlememizi sağlayan yöntemlerden biri de başlığa bakmaktır. Bir şiirin başlığı genellikle tema ile doğrudan bağlantılıdır.
Tema örnekleri:
Şiirimizde kullanılan en yaygın temalar şunlardır: Aşk, yalnızlık, sevgi, özlem, doğa, baharın gelişi, mutluluk, hüzün, arkadaşlık, geçim sıkıntısı, gurbet, ölüm vb.
Şiir ve Tema örnekleri:
Örnek:
Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü…
Kız kardeşimin gelinliği, şehidimin son örtüsü,
Işık ışık, dalga dalga bayrağım,
Senin destanını okudum, senin destanını yazacağım.
Şiirin Teması: Vatan Sevgisi, Bayrak Sevgisi, Bağımsızlık
Örnek:
Mavi yaz akşamları, patikalarda, dalgın,
Gideceğim, sürüne sürüne buğdaylara.
Ayaklarımda ıslaklığı küçük otların;
Yıkasın, bırakacağım başımı rüzgâra.
Şiirin Teması: Doğa, Tabiat
Örnek:
Her şey birdenbire oldu.
Birdenbire vurdu gün ışığı yere;
Gökyüzü birdenbire oldu;
Mavi birdenbire.
Her şey birdenbire oldu;
Birdenbire tütmeye başladı duman topraktan;
Filiz birdenbire oldu, tomurcuk birdenbire
Yemiş birdenbire oldu.
Şiirin Teması: Baharın gelişi
Örnek:
Beni kör kuyularda merdivensiz bıraktın
Denizler ortasında bak yelkensiz bıraktın
Öylesine yıktın ki bütün inançlarımı;
Beni bensiz bıraktın; beni sensiz bıraktın.
Şiirin Teması: Ayrılık
Görüldüğü üzere şiirlerde tema birer kelime ya da kelime grubu ile ifade bulmuştur.
Konu
Her şiir muhakkak ki bir konu üzerine yazılır. Şiirde her birimde aynı konu işlenebileceği gibi şiirlerin konusu, şiirin her biriminde(dörtlük veya dizelerde), temaya bağlı olmak kaydı ile farklılık gösterebilir. Şöyle ki: aşk temasını işleyen bir şiirin ilk dörtlüğünde aşkın insanda hissettirdiği duygular, ikinci dörtlüğünde aşkın güzelliği, üçüncü dörtlükte sevgili ve aşkın ilk defa ortaya çıkışı vb. anlatılabilir. Her farklı birimde anlatılan bu olay, olgu, durum veya kavram “konu” olarak nitelenir.
Şiirde konu nasıl bulunur?
- Bir şiirde konu şiirin birimlerine bakılarak uzun uzun ifade edilir.
- Şiirde konuyu bulmak için “Bu dörtlükte neyden bahsediliyor?” ya da “Burada ne anlatılıyor?” soruları sorulabilir.
- Konu şiirde anlamlı kelime, kelime gurupları, benzetmeler ve imgeler arasındaki ilişki düşünülerek bulunur. Örneğin bir şairin sevgilinin dudağını karanfile benzetmesi bu benzetmenin ait olduğu dize ve dizelerde sevgilinin güzelliği konusunun işlendiğini gösterir.
Not: Şiirlerde tüm birimlerde aynı konunun işlenmesi konu ile temanın aynı olduğunu gösterir. Bu tip şiirlere aynı imge, ahenk ve benzetmelerin kullanılması şiirin “yek-ahenk” olduğunu gösterir.
Şiir ve Konu Örnekleri:
Aşağıda istiklal marşımızdan alınan bentlerde hangi konuların işlendiği örneklenmiştir.
Örnek:
…
Bastığın yerleri “toprak!” diyerek geçme, tanı:
Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.
(Bu vatan uğruna binlerce insanın şehit olduğu, bu sebeple vatanın eşsiz ve değerli olduğu anlatılmaktadır.)
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ?
Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ!
Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ.
(Vatan toprağının binlerce şehit kanı ile sulandığı, yeri geldiğinde vatan için insanın kendi ve sevdiklerinin canından vazgeçeceği belirtilmiş)
Ruhumun senden, Ilâhi, şudur ancak emeli:
Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli
Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
(Şair burada Allah’a, vatanına düşmanın ayak basmaması ve ezanların susmaması için dua ediyor.)
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,
Her cerîhamdan, Ilâhi, boşanıp kanlı yaşım,
Fışkırır ruh-ı mücerred gibi yerden na’şım;
O zaman yükselerek arşa değer belki başım.
(Şair milletin ve vatanın özgür olması ile bu topraklarda her insanın ya da nesnenin Allah’a sonsuz şükür ve bağlılık içinde olacağını anlatmış.)
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl:
Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet;
Hakkıdır, Hakk’a tapan, milletimin istiklâl!
(Şair burada asırlarca hür yaşamış vatanın ve milletin, inancından ve azminden dolayı, özgürlüğe hakkı olduğunu belirtmiş.)
Şiirin teması: Vatan sevgisi, Hürriyet, Bağımsızlık
Ana Fikir
Bir şiirde şairin konu ve tema hatta başlık yolu ile okura vermek, yaşatmak istediği duygu ve düşünceye “ana fikir” denir. Örneğin aşk temasının işlendiği bir şiirde “ Aşkın ancak güzellik, samimiyet ve belli bir zorluk ile elde edilecek bir duygu olduğu” şiirin ana fikri olabilir.
Aşağıdaki şiirde “İlahi Aşk” teması işlenmektedir. Şiirin teması ile ana fikri aynı değildir.
Örnek:
Aşkın aldı benden beni
Bana seni gerek seni
Ben yanarım dün ü günü
Bana seni gerek seni
Ne varlığa sevinirim
Ne yokluğa yerinirim
Aşkın ile avunurum
Bana seni gerek seni
Şiirin Ana Fikri: Gerçek aşkta, başka hiçbir şeyin bir değerinin olmaması, asıl maksadın sevgiliye Allah’a kavuşmak arzusu olduğu şiirin ana fikridir.
Ayrıntılı bilgi için10. Sınıf “Tema ve Konu” başlığını inceleyebilirsiniz…