ŞİİR OKUMAK
Şiir ve Diksiyon
Güzel Şiir Okuma Yöntemleri
Şiir Okumanın Faydaları
Anlatım sanatları arasında en etkilisi şiirdir. Şiir diğer edebi türlere göre ezberlenmesi en kolay olanıdır. Her insan, hayatının bir döneminde şiir okumuş ve şiir yazmayı denemiştir. Bu yönü ile edebi türler arasında en çok ilgi göreni de yine şiirdir. Tüm bu beğeniye rağmen Türkiye’de ne yazık ki şiir kitapları pek satılmaz.
Şiir okumanın insana belli kazanımları vardır. Bunlar kısaca şöyledir:
1- Çok şiir okuyan bir insanın her şeyden önce anlatım becerisi gelişir. İyi bir okur dili ustalıkla kullanır. Dilde kelimeler ve cümleler en doğru şekli ile kullanılır.
2- Düzenli olarak şiir okuyan hatta ezberleyen insanların anlama ve kavrama becerileri de gelişmektedir.
3- Şiir ile öğrenme arasında doğru bir bağlantı vardır. Eski çağlardan beri şiir eğitimde kullanılmaktadır. Birtakım öğrenilmesi zor bilgilerin şiirleştirilerek insanlara sunulması öğrenmeyi kolaylaştırmaktadır. Ninnilerimizden Milli Marşı’mıza varana kadar şiir hayatımızın her yerindedir.
4- Düzenli şiir okuyan insanların anlatma kabiliyeti gelişmektedir.
5- Şiir okumak sanat zevkini geliştirmektedir.
6- Şiir okurken dikkat edilmesi gerekenler
Güzel Şiir Okuma
Şiir okuma iki yolla yapılmaktadır. Bunlardan ilki sessiz ve içten okumadır. Bu yolla okunun şiirler insanda anlama, kavrama becerisini geliştirip kişinin sanat zevkini yükseltecektir. İkinci yol ise sesli yani vurgulu şiir okumaktır. Bu yolla okunan şiirler ise insanın anlatma kabiliyetini ve dildeki akıcılığını geliştirecektir. Her iki yolla okunan şiirler yukarıda sıralanan özellikler ile insana katkı sağlar.
Şiir Antolojisi:
Sevilen şiirlerin bir araya getirilerek oluşturulan küçük veya büyük kitaplara antoloji denir. Antoloji oluştururken her insan, kendine göre bir ölçüt kullanır. Bunlar sevilen aşk şiirleri antolojisi, sevilen gurbet, ayrılık, özlem şiirleri antolojisi ya da bir dönemi anlatan serveti fünun şiirleri, divan şiirleri antolojisi olabilir. Esas önemli olan antolojilerin oluşturulurken belli ölçütlerin kullanılmasıdır. Bu ölçütler çeşitlidir ve antoloji oluşturan okurun sanat zevkine, ilgi ve beğenisine göre değişmektedir.
Yüksek Sesle Şiir Okuma
Bir şiir en güzel nasıl okunur? Şiir okurken nelere dikkat edilmelidir?
Elbette yüksek sesle şiir okumak zor ve yetenek isteyen bir iştir. Burada kastedilen şey gelişi güzel şiir okumak değil elbette topluluk karşısında şiir okumaktır. Böylelikle şiir okumada diksiyon ve hitabet kuralları karşımıza çıkar.
Diksiyon: En kısa tanımı ile diksiyon sesin en doğru şekilde ayarlanmasıdır. Burada da karşımıza vurgu ve tonlama kavramları karşımıza çıkar:
Vurgu: Bir kelimede ya da bir cümlede söylenmek istenen sözün diğerlerine göre daha belirgin söylenmesidir. Örneğin “ Bugün hava güzeldir.” Cümlesinde havanın güzel olduğu söylenmek istenmektedir. Bu kelime diğerlerinden daha belirgin söylenir ve eyleme en yakın cümledir. Aynı kelimelerle söylenen şu cümlede ise “ Hava bugün güzeldir.” asıl söylenmek istenen havanın özellikle bugün güzel olduğudur. Aynı özelliklerle bir kelimede vurgu ilk veya son hecededir. Türkçede orta hece vurgusuzdur.
Tonlama: Söyleyişte tüm seslerin farklı yükseklikte telaffuz edilmesine tonlama denir. İyi bir anlatımda tonlamanın zengin olması gerekir. Şiir okurken en önemli kurallardan biri tonlamadır. İyi bir tonlama ile en sıradan bir şiir bile kulağa hoş gelecek ve dikkat çekecektir.
El, kol ve yüz hareketleri: Şiir okurken kullandığımız her türlü hareket diksiyona yardımcı olacaktır. Anlatım ile uyumlu hareketlerde bulunmak elbette hitabetin etkisini arttıracaktır.
Şiir okurken şu özelliklere dikkat edilmeli:
1- Şiir mutlaka ezberlenmelidir. Bu mümkün değil ise şiirler en azından gözden geçirilip okunuş denenmelidir.
2- Şiirde okunması zor kelimeler dilde pek çok kez tekrar edilmeli, dil bu kelimelere alıştırılmalıdır.
Örnek:
Bugün bir yemyeşil vâdi, yarın bir kıpkızıl gülşen,
Gezersin, hânmânın şen, için şen, kâinatın şen.
(Hânmânın sözünün telaffuzu çalışılmalıdır.)
3- Şiirlerin mana yönünden özümsenmesi okurken duygunun hissedilmesi tonlamayı ve vurguyu etkileyecek böylece okumamızı güzelleştirecektir.
Örnek:
Fâriğ olmam eylesen yüz bin cefâ sevdim seni
Böyle yazmış alnıma kilk-i kazâ sevdim seni
(şiirinde mananın özümsenmesi “sevdim seni” nakaratlarının daha vurgulu söylenmesini sağlayacaktır.
4- Şiirde durak belirlenmesi şiiri okurken bizlere yardımcı olacaktır. Her şiir aynı ölçü ile yazılmaz. Örneğin aruz ile yazılan bir şiir ile hece ile yazılmış bir şiiri aynı tonlama ile okuyamayız. Aruz ile yazılmış şiirlerde ölçünün esas amacı söyleyişi güzelleştirmektir. Bu sebeple kelimelerin uzunluk – kısalık değerlerinin aynı olmasına özen gösterilir.
Örnek:
Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı
Hece ile yazılan şiirlerde ise duraklar kelimeler arasında söyleyişte boşluk bırakarak olur. Bunlar 6+5, 4+4+3 vb. gibidir.
Örnek:
Dirilirler / dirilirler / gelirler (4+4+3)
Huzuru mahşerde / divan dururlar(6+5)
5- Şiir okurken mutlaka doğru ve düzenli nefes almak çok önemlidir. İyi nefes heyecanımızı yatıştırır. Vurgu ve tonlamanın etkisi aldığımız nefese bağlıdır. İyi nefes almadan okunan bir şiirde sesimiz titrer.
Örnek:
(nefes aldık) Senin dudakların pembe
(nefes verdik) Ellerin beyaz
(nefes aldık) Al tut ellerimi bebek
(nefes verdik) tut biraz
6- Kafiyeli ve redifli sözlerde bu benzerliklerin vurgulu söylenmesi şiiri güzelleştirecektir.
Örnek:
Ve kayıkçı
"Türkmenistanlı bir Buda heykeli" gibi
dümenin yanına bağdaş kurup oturmuş,
fakat, sanma ki Hazerin karşısında elpençe divan durmuş!
O da bir Buda heykelinin
taştan sükûnu gibi kendinden emin
dümenin yanına bağdaş kurup oturmuş.
(dizelerinde şairin kendisi dahi “heykelinin ve emin” kelimelerinde kafiyeyi vurgulayarak okumaktadır.
7- Son olarak şiir okurken yapmamız gerekenlerden birisi dinleyici ile göz teması kurmaktır. Bu bir noktaya odaklanıp bakmak değildir. Sesimizin ulaştığı her noktaya şiiri okuduğumuz süre içinde göz gezdirmeliyiz.