KÖY SEYİRLİK TÜRÜ OYUNLAR VE ÖZELLİKLERİ
Köylerde Oynanan Oyunlar, Halk Drama Sanatı
Köy Seyirlik Oyunu Hakkında Bilgi
Halkın düğün, bayram, baharın gelişi, hasat mevsimi, bağbozumu vb. gibi bolluk ve bereketi, yenilik, dirlik ve düzeni temsil eden zamanlarda kendi içinde oynayıp sergiledikleri oyunlara “ köy seyirlik oyunları” denir. Bu oyunların tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Eski halk geleneğinde şölen, sığır, yuğ törenlerinde dini bir temsil olarak ortaya çıkmış zaman içinde değişerek günümüze kadar u15şmıştır. Köy seyirlik oyunları içerik ve oynanış olarak ortaoyununa benzer. Bu türün köy oyunlarından geliştiği de söylenebilir.
Eski çağlarda ilkel insan doğada deprem, yıldırım, varoluş gibi anlam veremediği olayları açıklamak için doğadışı varlıklara ve olağandışı olaylara (sihir, büyü) inanmıştır. Böylelikle mitler ortaya çıkmış, insanoğlu belaya (lanet) uğramamak için doğadışı unsurlar için dini merasimler düzenlemiştir. Merasimlerde taklit varlık (Tanrı, güç) adına yapılan danslar (mimatik) zamanla taklitlere dönüşmüş böylelikle drama sanatı doğmuştur. Halk seyirlik oyunlarının kökeni işte bu inanış ve yaşayış temellerine dayanır
Köy Seyirlik Oyunlarının Özellikleri
1-Köy seyirlik oyunlarında konu dinsel temellere dayanır. Oyunlar çoğu kez bolluk ve bereketi sağlamak için düzenlenir.
2-Oyunların yönetmeni eski kültürde şamalardır. Günümüzde oyunlar oyunları bilen ehil kişiler tarafından yönetilir.
3-Seyirlik oyunlarda oyuncular acemi köylülerdir. Çok defa aynı oyuncu hem oyunda görev alır hem seyirci olarak oyunu izler.
4-Seyirlik halk oyunlarında gerçek bir dekor ve kostüm yoktur. Oyun öncesi kısa bir hazırlık yapılır. Dekor olarak masa, sandalye, sandık, dükkan kullanılır. Kostüme dekordan daha çok önem verilir. Temsil edilen karakteri tanıtıcı kıyafetler tercih edilir. Bazen erkek oyuncular kadın kıyafeti giyer.
5-Köy seyirlik oyunlarının önemli özelliklerinden biri de oyunların doğaçlama oluşudur. Belli kalıplar çevresinde oyunlar akla gelindiği gibi oynanır. Oyunların yazılı metinleri bulunmaz.
6-Oyunlar köy meydanı, hasat yeri, bahçe gibi yerlerde oynanır. Oyunlar çoğunlukla gece oynanır.
7-Halk oyunlarımızın birçoğunda olduğu gibi köy seyirlik oyunlarında da içerik gülmeceye dayanır. Bunun yanı sıra avı, hasadı, evliliği, ayrılığı, ölümü anlatan oyunlar da vardır.
8-Köy seyirlik oyunlarında taklit çok önemlidir. Her türlü doğa unsuru taklit edilebilir. Oyunlarda çeşitli hayvanlar ses ve hareketleri ile taklit edilir.
9-Oyunlar sadedir. Genellikle tek bir tema etrafında oynanır. Oyunların kahraman sayısı azdır.
Köy Seyirlik Oyunu Çeşitleri
Şenlik oyunları (Kutlamalar)
Köse ile Gelin oyunu: Bu oyunda yeni ve eski yılı temsil eden iki köylü ile bereketi temsil eden gelin ve sahip görev alır. Oyun Erzurum yöresine aittir. Önce eski yılı temsil eden saçı sakalı ağarmış, beli bükük ihtiyar köse ile evlendirilen gelin huzursuz olur. Oyun esnasında eski köse bayılıp ölür. Sahip bu defa gelinin yeni yılı temsil eden genç sıhhatli, gürbüz ile evlendirildiğini ilan eder. Böylelikle şenlik artar. Çalgılar çalınır. (Gelin kadın kılığında erkektir, oyun boyunca konuşmaz.)
Avcı ile Köpekleri: Bu oyun bir düğün oyunudur. Güveylerden birisi avcı kılığına girer. Yanına iki av köpeği alır ( Postlu iki adam çömelerek köpek taklidi yapar.) Avcı tüfek temsili sopası ile köylüler arasında dolaşır. Rastgele birine ateş eder. Köpekler koşup vurulan avı yakalar ve avcıya getirir. Köylü hırpalanır. Avcı sonunda damada gelir. Onu da vuracakken güveyler atılıp avcıyı yere serer.
Kız Kaçırma: Bu oyunda köye baskın veren kendini bilmez yeni yetme bir bey kızları kaçırmak ister. Atı ile kaçarken köyün ağasına yakalanır ve vurulup öldürülür. Böylelikle kurtulan kızlar ile ağa karşılıklı oynar. Çalgılar çalar, şenlik artar.
Baharın Gelişi
Yem alma oyunu: Bu oyunda baharın gelişi ile hayvanların doğumları kutlanır. Bir çoban bereketi temsil eden sevgilisi (gelin) ile köydeki evleri dolaşıp zahralık (yiyecek) toplar. Yardım verenlerin hayvan doğumlarının sağlıklı ve yeni yıllarının bereketli olacağına inanılır.
Koç Katımı: Bu oyunda da güzel sesli bir çoban ev ev dolaşarak hayvan doğumlarının sağlıklı ve yeni yılın bereketli olması için tekerlemeler, türküler söyler, yardım toplar. Toplanan yardımlar fakirlere dağıtılır.
Günlük Hayatı Yansıtan Oyunlar
Tarla Kavgası: Bu oyunda tarla sınırı nedeni ile husumet yaşayan iki kardeş anlatılır. İki kardeş sürekli tarlanın kendilerine ait olan sınırını lehlerine olarak değiştirir. Sonunda aralarında münakaşa yaşanır ve küçük kardeş büyüğünü yaralayarak kaçar. Jandarma küçük kardeşi yakalar. Büyük kardeş muhtar ve köylü oyuncular tarafından kurtarılır. Kavga hüsranla biter. Kardeşler barışır.
Kurt Kaçtı: Bu oyunda koyun kılığında birkaç köylü, kurt ve çoban yer alır. Çoban sırası ile koyunları ağıla alır. Kurt da sıraya girer. Koyunlarla ağıla dalar. Çoban önce durumu fark etmez. Kuzuların melemeleri artınca şüphelenir. Her kuzuya tek tek bakar. Onların güzel yönlerini över. Kurda gelince onu tanır. Lanet edip beddua okur. Sopası ile kurdu kovalar.
Bunlar dışında komşuluk, su kavgası, kan davası gibi olayları anlatan olaylar da bulunur.
Köy Seyirlik Oyunu Örnekleri
Damat Avı
Oyuncular: Damat, avcı, damadın kardeşleri, gelinin kardeşleri, köpek kılığında köylüler.
(Damat orta yerde oturur. Yanında iki yakını bulunur. Belinde sarılı boş fişekler ve tahtadan silahı ve köpek kılığında iki köylü ile avcı ortaya gelir. Etraf çepeçevre köylüler ile doludur.)
Avcı: Merem günlerdir evde yağlı bulgur pilavı yemekten bıktım. Biraz şu ormanda dolaşam da keklik avlayam. Hımm ne dadlı olur keklik eti( Elini alnına götürüp uzaklara bakıyormuş gibi yapar.). Etrafta çok keklik olmalı. Nere saklandınız keklikler? (Köpeklerden birine tekme atar.) koş ulan itoğlu beleş karın doyurmak yok bana av bul. (köpekler köylülerin arasında dolaşıp etrafı koklarlar. Damadın kardeşlerine gelince havlamaları artar.). Aha! Buldum seni cıvvv! ( Sözde ateş eder.). Ahanda vurdum kıçıkırığı. (Islık çalıp köpeklere işaret eder. Köpekler sürüyerek avı, köylüyü getirir.) (Bir ayağı ile ava basar.) Ulen amma cılız bir av vurmuşuz. Bunun eti ancak köpeklerin karnını doyurur. Yenisini bulalım….
(Bu oyun böyle devam eder. Damada varana kadar üç beş kişiyi avlar. Damada gelince durdurulup hırpalanır.)