DESTAN (epope)

Destan Türünün Tarihi Gelişimi

Türk ve Dünya Edebiyatında Destan

Destan Nedir?

Olağanüstü olayları ve kahramanlıkları anlatan uzun manzum öykülerdir. Toplumların yaşamını derinden etkilemiş doğal olaylar (sel, deprem, iklim değişimi, kuraklık vb.) ya da uzun savaşlardan esinlenerek yaratılır. Üç oluşum devresi içinde gelişir. Bunlara doğuş, oluş ve yazılış evreleri denir. Yazılış evresinde bir destan şairi çıkar ve bu destanı kaleme alır. Türk Destanları ikinci oluşum devresinde kalmış bu nedenle yazarı belli olmayan (şairi) destanlardır.

Destanlar oluşumlarına göre (ortaya çıkışları) ikiye ayrılır:

1- Doğal Destanlar.

2- Yapma Destanlar.

Doğal Türk Destanları:

A - Saka Destanları:

1 - Alp Er Tunga Destanı:

Saka Türklerinin komutanı olan Alp Er Tunga’nın (Afresyab) İranlılarla yaptığı savaşları ve kahramanlıkları anlatır. Bu destanda işlenen konuyla İranlıların ulusal destanı olan ve Firdevsi tarafından kaleme alınan Şehname’nin konusu benzerlik gösterir. Burada Alp Er Tunga’nın adı Efrasiyab olarak geçer.

2 -Şu Destanı:

Saka’ların hükümdarı olan şu ile İskender’in orduları arasında geçen savaşları, ulusunu nasıl yücelttiği anlatılır.

B - Hun Destanı:

1 - Oğuz Kağan Destanı:

Oğuz Kağan’ın yaşamıyla ilgili bilgileri içeren destandır. OĞUZNAME adıyla da anılır.

C - Göktürk Destanları:

1 -Bozkurt Destanı: Göktürklerin bozkurttan türediklerini anlatır.

2 - Ergenekon Destanı: Göktürklerin çoğalmalarını, madencilikle uğraşmalarını anlatır.

D - Uygur Destanı:

1 -Türeyiş Destanı: Uygurların büyük göçünü anlatır.

E - Kırgız Destanı:

Er Manas Destanı:

Anlatmaya ve göstermeye bağlı metinlerde metnin inandırıcılığı, gerçekliği ve başarısı yazarın gözlem ve hayal gücüne, dili kullanma yeteneğine, bilgi birikimine vb. bağlıdır. Yazar eserini oluştururken en çok hayal gücünü kullanır. Böylelikle ortaya konan eserde yazar kendi gözlem ve deneyimlerini de metne koymuş olur. Her yazıda mutlaka yazarın yaşantısının izleri bulunur. Bir romanda veya hikayede olayın geçtiği yer, kahramanlardan biri veya birkaçı, anlatılan dönem yazarın hayatı ile örtüşür. Ancak hiçbir yazar kendi hayatını eserine aksettirmek istemez. Zira bu yazın ve anlatı için başarısızlık olarak görülür. Hikaye özgünlüğü ile başarı kazanır.

Aynı adla anılan komutanın kahramanlıklarını anlatan 400000 dizeden oluşan destandır.

Türk Edebiyatında Yapma Destanlar:

1 -Selçukname: XV. yüzyıl Halk Ozanı Yazıcıoğlu tarafından yazılmıştır.

2 -Üç Şehitler Destanı: Fazıl Hüsnü Dağlarca tarafından yazılmış bir destandır.

3 -Kayıkçı Kul Mustafa’nın Genç Osman Destanı,

4 -M. Akif Ersoy’un Çanakkale Şehitlerine,

5 -Cahit Külebi’nin, Atatürk Kurtuluş Savaşında adlı destanlar

Dünya Edebiyatında Ünlü Doğal Destanlar:

A - Yunan Destanları

-  İliada-Odisseia: Homeros tarafından kaleme alınmış, Truva Savaşları’nı konu alır.

B- İran Destanı:

-  Şehname: Firdevsi tarafından kaleme alınmış, Türk-İran savaşlarını konu alan destandır. 60.000 beyitten oluşur.

C - Fin Destanı:

-  Kalevala: Dr. Lönront tarafından kaleme alınmış Fin Mitolojisidir,

D - Hint Destanları:

-  Ramayana

-  Mahabharata: 200.000 dizeden oluşur. Hintlilerin yaptığı savaşları anlatır.

E - Alman Destanı:

-  Niebelungen: VI. yüzyılda oluştuğu sanılan bu destan Burgondların 11unlar tarafından öldürülüşünü anlatır.

F - Sümer Destanı:

-  Gılgamış: Sümer kralı Gılgamış’ın serüvenlerini anlatır. Anadolu destanlarına da kaynaklık eder.

G - Latin Destanı:

-  Aeneis (Eneid): Aeneis’in serüvenlerini anlatır. Latin şairi Vergilius tarafından yazıya geçirilmiştir.

Dünya Edebiyatında Ünlü Yapma Destanlar:

-  Kurtarılmış Kudüs: İtalyan şair Targuato tarafından Kudüs’ün kurtarılışını ve Haçlı Seferleri’ni anlatır.

-  Çılgın Ortanda: İtalyan şair Aristo’nun kaleme aldığı ve Hristi-yanlık-Müslümanlık çatışmasını konu alan destandır.

-  Kaybolmuş Cennet: İngiliz şairi Milton’un Adem ile Havva’nın yeryüzüne inişini anlatır.

-  Hanriade: Fransız şairi Voltaire’nin Kral IV. Henri’yi anlattığı bir destandır.