ÖĞRETİCİ METİNLERİ ANLAMA VE YORUMLAMA
Öğretici Metinlerde Anlam
Bir eserin anlamlı tüm birimlerinde ortaya konan düşünce, davranış veya olguya anlam denir. Bunu kısaca edebi eserin anlatmak istediği şey olarak tanımlayabiliriz. (Bakınız: Bir kelimeden, bir sözden, bir davranış veya olgudan anlaşılan şey, bunların hatırlattığı düşünce veya nesne, mana, meal, fehva, deme, mazmun, medlul, valör)
Her şeyden önce öğretici metin türlerinde anlamın tutarlı düşünceler ile sağlanması beklenir. Bu sebeple öğretici metin yazarı nesnel bir dil kullanır. Ortaya koyduğu fikirleri sağlam temellere dayandırır.
Öğretici metinde anlamın sağlanması
- Öğretici metinlerde anlam metnin birimleri arasındaki mantıklı ve tutarlı ilişkiden doğar.
- Öğretici metinlerde anlam tek ve değişmez olmalıdır. Metnin farklı yorumlanması veya metinde ifadelerin çelişki taşıması, anlamın yere, zamana göre değişmesi birer hata olarak kabul edilir.
- Öğretici metinlerde anlamı güçlendirmek için düşünceyi geliştirme yollarından yararlanılır.
- Öğretici metinlerde anlamı sağlamak için kelimeler ilk ve gerçek anlamında kullanılır.
- Bir okurun eğitim seviyesi, ilgi ve beklentileri gibi özel durumları metnin okunup anlaşılmasına etki eder. Bu sebeple geçmişte basitçe edinilen bir bilgi yeni öğrenilenlerin yanında değersiz kalabilir.
- Öğretici metinlerin bilgi vermek, yönlendirmek, kanıları değiştirmek, haber vermek gibi yazılış amaçları vardır. Metnin anlamı bu amaca göre farklılık gösterir.
- Öğretici metinlerde kullanılan dil nesneldir. Anlam bu nesnel dil sayesinde tek ve değişmez hale getirilir.
Öğretici metinler ile edebi metinlerde anlam farkı
- Öğretici metinlerde anlam tek ve değişmezken edebi metinler çok anlamlıdır.
- Öğretici metinler her kişi tarafından farklı yorumlanamaz. Edebi metinler ise her okunduğunda yeni anlamlar verir.
- Öğretici metinlerde dil nesnel; edebi metinlerde özneldir.
- Öğretici metinlerde kelimeler gerçek anlamında; edebi metinlerde mecaz anlamda kullanılır.
Öğretici Metinlerin Yorumlanması
Öğretici metinler tek bir anlam taşımasına rağmen metinlerin anlaşılıp yorumlanması kişiden kişiye değişebilmektedir. Bunun temel sebebi okurun yaş, eğitim düzeyi, beklenti ve ihtiyaç gibi özel durumları arasındaki farklılıktır. Aynı metni okuyan bir akademisyen ile öğrencinin metni anlaması ve yorumlaması farklılık gösterir. Örneğin bir ekonomi haberi okuyan iki farklı okurdan ilki ekonomisttir. Konuya hakimdir. Özel terim ve kavramları anlamlandırması sıradan bir yatırımcı olan ikinci okurdan farklı olacaktır. Bunu bir gezi yazısı okuyan iki insan arasında da görebiliriz. Yazıda tanıtılan herhangi bir şehre ait tarihi bir yapıya karşı ilgi duyan kişinin metni anlaması ile ilgisiz kişinin anlaması ve yorumlaması aynı olmayacaktır.
Metin yorumlama yazının özümsenerek okunması ile mümkündür. Yüzeysel okunun bir yazının doğru yorumlanması mümkün değildir. Kelime dağarcığımızın zengin olması, okuma alışkanlığımız da metni yorumlamamızı etkilemektedir.
Örnek:
Yeni Türk Şiiri
…
“Yeni şiir ne istiyor? Hemen söyleyelim; Eskiyi yıkmak. Her yeni sanat hareketi eskiyi yıkmakla başlar. Yeni şiir sıkıcı ve bunaltıcı bulduğu eski şiire sert bir tepkidir; eski şiir, vezinsiz, kafiyesiz, musikisiz, şairanesiz şiir olamayacağına inanırdı. Eski şiir neyi saymış, neye güvenmişse, yeni şiir onu alaya almıştır. İlk iş şekli mafsallarından ayırmak, vezin ve kafiyeyi atmak, musikîyi susturmak şairane sayılan düşüncelere el koymak oldu.
Hücuma ilk hedef olarak, vezinle kafiyeyi görüyoruz. Vezinsiz ve kafiyesiz şiir olmaz mı? Elbette olur! Elbette, şiiri şiir eden ne vezin, ne de kafiyedir. Fakat ne vezin, ne de kafiyeden ibaret olmayan şiir, vezinsizlik ve kafiyesizlikten de ibaret değildir. Vezinsiz ve kafiyesiz çok güzel şiirler olduğu gibi vezinli ve kafiyeli olan çok güzel şiirler de vardır. Ama şiir veznin ve kafiyenin aldatıcı ahengine kapılarak kuru bir nazma düşebilirmiş! Vezinsiz ve kafiyesiz yazmakla da düpedüz nesre düşmek yok mu?”
…
Suut Kemal Yetkin
Açıklama:Yukarıdaki metinde yazarın okuru düşündürmeyi ve belli bir konuda okurun kanılarını değiştirmeyi hedeflediği görülmektedir. Metinden çıkarılan anlam açıktır. Burada yeni şiirin ortaya çıkışının eskiyi yıkmak ile mümkün olacağı ve bu yıkıma ilk olarak kafiye ve vezin ile başlanacağı anlatılmaktadır.