10. Sınıf Öğretici Metinler (XIII- XIV. Yy.)
İslami Dönem İlk Öğretici Metin Örnekleri
Bu yüzyıllarda yaşanan siyasi olaylar, Moğol baskısı, dini kültürel değişimlerin yarattığı olumsuz ortamda insanlar bir çıkış yolu olarak tasavvufa yönelmiştir. İnsanlara doğru yolu göstermek, insanların iyi ve kötüyü ayırt etmesini sağlamak, yeni tanışılan dinin, İslam’ın, kurallarını ve imanın gereklerini insanlara öğretmek gibi maksatlarla bu dönemde birçok öğretici metin türünde eser kaleme alınmıştır. Bu eserler vasıtası ile insanlara bu dünyanın gelip geçici olduğu, önemli olanın insanın dünyada iyiyi ve doğruyu bulması olduğu mesajları verilmiştir.
Bu dönem öğretici metinlerinin genel özellikleri şöyledir:
1- Dil – Üslup
Dönemin öğretici metinlerinde asırlara hakim olan Arapça ve Farsçanın tesiri açık bir şekilde görülür. Eserlerde buna rağmen öz Türkçe korunmuş, böylelikle sade bir dil kullanılmıştır. Dönemin keşide, gazel gibi şiir türündeki eserlerine nazaran nesir, düz yazı, türündeki eserlerinde daha sade bir dil kullanılmıştır. Sade bir dilin tercih edilmesinde görüş ve düşüncelerin tüm halk yığınları arasında kolay anlaşılıp hızlı yayılmasını sağlamak amacı güdülmüştür.
2- Konu – Tema
Dönemin öğretici metinlerinde ağırlıklı olarak Tasavvuf düşüncesi işlenmiştir. Tasavvufta tevhit düşüncesi, insan-ı kamil olma, hoşgörü temaları ele alınmıştır. 13. 14. yy’da tasavvuf konuları yanında ilim, tıp, tarih, peygamber kıssaları gibi konularda da eser yazılmıştır.
Konuları Bakımından Öğretici Metinler (13 – 14. Yy.)
Din, Tıp, Tasavvuf, Tarih, İlmieserlerdir
3- Gelenek
Dönemin öğretici metinlerinde Klasik Türk edebiyatının ve Eski Türk Halk Şiiri geleneğinin etkili olduğu görülür.
13 - 14. yy. Öğretici Metin Örnekleri
İslamiyet öncesi gelenekte genelde doğa ve aşk konulu şiirlerin söylendiği, nesir türüne pek ehemmiyet verilmediği görülür. Bunun yanı sıra Göktürk Yazıtları birer öğretici metin örnekleridir. Sonraları fabl türünde yazılan birtakım eserler ve İslamiyet’in tesiri ile gelişip yayılan dini içerikli hikayelerde, kıssa, öğretici metin niteliği görülür. İslamiyet’ kabulünden sonra bu dinin kurallarının öğretilmesi amacıyla söylenen birçok şiir ve düzyazı eserler de öğretici niteliktedir. Yine aynı yüzyıllarda siyasetname özelliği taşıyan, ilk eser, Kutadgu Bilig, bir öğretici metindir. Mevlana’nın Mesnevisi yine aynı yüzyıllarda önemli bir öğretici metindir. Divan-ı Hikmet, Garipname, Risaletü’n Nüshiye isimli dönemin meşhur eserleri de birer öğretici metindir.
Bu metinler genel olarak iki başlıkta değerlendirilir:
a- Tasavvufi Metinler
b- Tıbbi Metinler
c- Tarihler (Tezkireler)
d- Dini Metinler
e- Nasrettin Hoca Fıkraları