Tekke Şiiri?
Tekke Şiirinin Özellikleri
Dini tasavvufi halk şiiri konularına göre farkı isimler almaktadır. Bu şiirlered aşık tarzı halk şiirinin nazım biçimleri kullanılmaktadır. Şiirler halk şiirinde olduğu gibi sade bir dille yazılır. Nazım birimi dörtlüktür. Şairler son dörtlükte mahlaslarını dile getirir. Şiirler çoğunlukla özel ezgilerle söylenir. Tarikat toplantılarında ve ayinlerde okunmak üzere yazılırlar.
1- Medhiye: Din veya devlet büyüklerini övmek maksadı ile söylenen şiirlerdir. Tekke şiirinde pir, şeyh gibi tarikat ulemasını övmek için söylenen şiirlere medhiye denir.
Ben bugün pirime vardım
Pirin cemali güldür gül
Oturmuş tahtı mekana
Tahtı revanı güldür gül
Gülden terazi tutarlar
Gülü gül ile tartarlar
Gül alır gül satarlar
Çarşı pazarı güldür gül
Gülden degirmeni döner
Onun ile gül döverler
Akar arkı döner çarkı
Bendi pınarı güldür gül
Ak gül ile kırmızı gül
Çift yetişmiş bir bahçede
Bakışları hare karşı
Har-ı ezharı güldür gül
Gel ha gel Seyyid Nesimi
Hak nefesi güldür gülün
Şu öten garip bülbülün
Derdi figanı güldür gül
Kul Nesimi
2- İlahi:İçerisinde Allah övgüsü ve sevgisi barındıran şiirlerdir. Bunun yanı sıra peygamber ve çeşitli evliya ile din büyüklerinin övüldüğü ilahiler de vardır. İlahiler her tarikatta farklı isimlendirilir. Mevlevilerde ayin, Bektaşilerde nefes, Gülşenilerde tapuğ olarak adlandırılır. İlahilerde dil sadedir. İlahiler koşma veya semai şeklinde yazılabilir ve özel ezgilerle söylenir.
Örnek:
Dolap niçin inilersin
Derdim vardır inilerim
Ben Mevla'ya âşık oldum
Anın için inilerim
Benim adım dertli dolap
Suyum akar yalap yalap
Böyle emreylemiş Çalap
Derdim vardır inilerim
Beni bir dağda buldular
Kolum kanadım yoldular
Dolaba layık gördüler
Derdim var inilerim
… Yunus Emre
Dolap: Su değirmeni
3- Nefes:Bektaşi tarikatında Allah’ın varlığı ve birliğinin anlatıldığı şiirleridir. Bunun yanı sıra peygamberimiz s.a.v ve Haz. Ali sevgisinin anlatıldığı nefesler de vardır.
Örnek:
Karşıdan görünen ne güzel yayla,
Bir dem süremedin, giderim böyle.
Ala gözlü pirim sen himmet eyle,
Ben de bu yayladan şaha giderim.
Eğer göverüben bostan olursam,
Şu halkın diline destan olursam,
Kara toprak senden üstün olursam,
Ben de bu yayladan şaha giderim.
… Pir Sultan Abdal
4- Deme:Bektaşilerde tarikat kuralları ile dini tasavvufi konuların öğretici bir dil ile anlatıldığı şiirleridir.
Örnek:
Gel benim san tanburam
Sen ne için inilersin?
İçim oyuk, derdim büyük
Ben anınçün inilerim
Koluma taktılar perde
Uğrattılar bin bir derde
Kim konar kim göçer burda
Ben anınçün inilerim
… Pir Sultan Abdal
5- Nutuk: Bektaşilerde tarikata yeni giren müritlere tarikat kurallarını ve edep erkan öğretmek için söylenen şiirlerdir. Didaktik özellikler görülür. Dörtlüklerle yazılır ve dil sadedir.
Örnek:
Evvel tevhit sürer mürşit dilinden
Erişir canına fazlı Huda’nın
Kurtulursun emarenin elinden
Erişir canına fazlı Huda’nın
ikincide verir lafzatu’llahı
Onda keşfederler sıfatu’llahı
Hasenat yeter der eder günahı
Erişir canına fazlı Huda’nın
Üçüncüde yâ Hû ismini oku
Garip bülbül gibi durmayıp şakı
Kendi vücudunda bulagör Hakk’ı
Erişir canına fazlı Huda’nın
6- Devriye:Tasavvufta devir kuramının anlatıldığı şiirlerdir. Bu kurama göre insan yaratılmadan önce ruhu yaratılır. Bu ruh doğrudan insan bedeninde var olmaz. Önce maddeye, oradan bitkiye (nebat), oradan hayvana, oradan da, son olarak, insana geçer. Bu bir devirdir. Bu olayları anlatan şiirle devriye denmiştir.
Örnek:
Ey kardeşler ey yaranlar sorun bana kanda idim
Divanlar dinler isen diyivirem ezeli vatanda idim
Evvel dilimdeki budur, Tanrı bir, Rasul hakdurur
Anı böyle bilmez iken bir acep gümanda idim
Kâl ü belâ dinilmeden tertip düzen eylenmeden
Haktan ayru değil idim ol ulu divanda idim
....
Yunus senin âşık cânın ezeli âşıklar ile
Ol Allah’ın dergahında cevlân ü seyrânda idim
7- Şathiye:Dini tasavvufi konuların mizahi bir dille anlatıldığı şiirlerdir. Bu şiir bazı tarikatlarda küfür olarak görülmüştür.
Örnek:
Çıktım erik dalına
Anda yedim üzümü
Bostan ıssı kakıyıp
Der ne yersin kozumu
Uğruluk yaptı bana
Bühtan eyledim ona
Çerçi de geldi aydır
Hani aldın gözgünü
Kerpiç koydum kazana
Poyraz ile kaynattım
Nedir diye sorana
Bandım verdim özünü
İplik verdim cullaha
Sarıp yumak etmemiş
Becid becid ısmarlar
Gelsin alsın bezini
… Yunus Emre
Tasavvufla ilgili bazı terimler:
Aşık: Allah yoluna gönül vermiş kişi
Maşuk: Allah. Sevgili
Meyhane: Tekke, medrese
Hüsn: Güzellik, iyilik
Saki: İçki dağıtan, tarikatta doğruyu gösteren
Şarap, bade: Tasavvufta ilahi aşk
Tevhit: Birlik, Allah’ın birliği
Pir: Bektaşilerde şeyh
Hak nefesi: Doğru söz.
Taht makamı: Tarikatta şeyhlik makamı