Aşık Geleneği

Aşık Tarzı Halk Şiirinin Özellikleri

Halk şiirinde eline sazını alarak köy köy, il il gezen halk ozanlarına aşık denilmektedir. Öncesinde ozan, kam, baksı gibi isimler alan bu kişiler, İslam kültür ve medeniyetinin de etkisi ile Anadolu’da Aşık olarak adlandırılmıştır. Böyle adlandırılmalarının sebebi bu kişilerin gerçekten de aşık olduklarının düşünülmesidir. Usta çırak ilişkisi içinde yetişen bu şairler çıraklık dönemlerinde saz ve söz öğrendikleri ustalarının şiirlerini, türkülerini söyler ve onun gibi saz çalarlar. Usta olmaları için kerametli bir rüya görmeleri gerekir. Bu rüya şöyledir:  Bir gün bir kasvet çöker çırak olan kişi uykuya dalar, rüyasında bir ermiş, pir dede görünür, çırağa üç bade (şerbet, içki) uzatır, kişi ilk badeyi Allah için; ikinci badeyi peygamberler, evliyalar için; üçüncü badeyi ise kendisi için içer, üçüncü badeyi içtiğinde ermiş kaybolur, onun yerine bir dünya güzeli kadın belirir, kişi bunu görünce rüyasında bu kişiye aşık olur, uyandığında ter içindedir, rüyada gördüğü güzel bir türlü aklından çıkmaz ve artık kendi sazını çalıp kendi sözünü söylemektedir. Böylelikle çırak ustalığa terfi eder. Artık sazını sırtına alan aşık gezgin olur. Tüm ömrünü rüyasında gördüğü güzeli aramakla geçirir. Onun için şiirler söyler.

Elbette bu bir hikayedir. Aşıklar gezmelerinin sebebini halka bu şekilde açıklarlar. Bu durum zaman içinde aşık geleneğinin doğmasını sağlamıştır. Günümüzde eskisi gibi sazını sırtına alıp gezen aşıklar yoktur. Toplum anlayışının, zihniyetin değişmesi ile geleneğin bu özelliği unutulmuştur; fakat aşık geleneği günümüzde de sürdürülmektedir.

Aşık Tarzı Halk Şiirinin Özellikleri

-         Başlıca dört nazım biçimi; koşma, semai, varsağı, destan ve dört nazım türü; güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt  

-         Aşık tarzı halk şiirinde şairler aşık olarak nitelenir.

-         Dil sadedir. Söyleyiş canlı ve içtendir. Yöresel söyleyişlere yer verilir.

-         Nazım birimi dörtlüktür.

-         Şiirlerde hece ölçüsü kullanılır.

-         Daha çok doğa, ayrılık ve aşk temaları işlenir.

-         Şairler şiirlerini cönk (Dana dili manasına gelmektedir. Yukarıdan aşağıya açılan uzun not defteri gibidir.) adı verilen defterlerde toplar.

-         Şairler gezgin kimselerdir. Medrese eğitimi almamış; usta çırak ilişkisi ile yetişmişlerdir. Çoğunun “Hak Aşığı” olduğuna inanılır. Bu sebeple kutsal, kerametli oldukları düşünülür. Halk arasında aşık kişinin bedduasını almaktan korkulmuştur. Toplum bu kişileri sever ve onlara saygı duyar.

-         Sanat sanat içindir anlayışı güdülmüştür. Dış etkilere kapalı milli bir şiirlerdir.

-         Şiirlerde halkın yaşayış, inanış ve geleneklerinin izleri görülür.

-         Realist bir edebiyattır. Benzetmeler ve imgeler gerçeğe yakındır.

-         Şiirlerin sanatsal yönü zayıftır. Söz sanatlarından en çok benzetme ve mecaz kullanılır.

-         Şiirlerde yarım kafiye ve redif tercih edilir.

Aşık tarzı halk şiirinin nazım biçim ve türleri şunlardır:

a-        Aşık Tarzı Halk Şiiri Nazım Biçimleri:

1- Koşma

2- Semai

3- Varsağı

4- Destan

b-       Aşık Tarzı Halk Şiiri Nazım Türleri:

1- Güzelleme

2- Koçaklama

3- Taşlama

4- Ağıt