Maniler
1
A benim bahtı yarim
Gönülde tahtı yarim
Yüzünde göz izi var
Sana kim baktı yarim
2
Saçımda siyahım var
Bülbül gibi ahım var
Göz gördü gönül sevdi
Benim ne günahım var
3
Uzaktır seçilmiyor
Gönüldür geçilmiyor
Gönül bir top ibrişim
Dolaşmış açılmıyor
4
Bahçede iğde midir?
Dalları yerde midir?
Her gördüğün seversin
Sende ki mide midir?
Cinaslı Maniler
Yavrular
Hey oynayan yavrular
Ağaçta kuş yavrular
Ellerin derdi biter
Benim derdim yavrular
Ayna güzel
Yüz güzel, ayna güzel
Güzel yari görenler
Dediler; Ay ne güzel
Oturmuş zülfün tarar
Dizinde ayna güzel
Bağ bana
Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kar etmez
Zülfün teli bağ bana
Gül pembe
Karanfilim gül pembe
Gerdanın billûr gibi
Yanakların gül pembe
Bir güldün aklım aldın
Gel bir daha gül, Pembe.
Biçim Açıklaması:
Okuduğumuz manilerin temaları;
Birinci: Kıskançlık
İkinci: Sevgi
Üçüncü: Gönül
Dördüncü: Hercaîlik, ayrangönüllülük
Cinaslı manilerin temaları;
1- Dertlerden kurtulamamak
2- Güzel’in süslenişi
3- Sevgiliye tutkunluk
4- Pembe’nin güzelliği ve neşesidir.
Halk şiiri nazım şekillerinden en küçüğü olan “Mani” 7’li hece ölçüsüyle söylenir ve dört mısradan oluşur. Kafiye şeması şöyledir:
------------------ a) seçilmiyor
------------------ a) geçilmiyor
------------------ b) ibrişim
------------------ a) açılmıyor
1, 2 ve 4. mısralar kafiyeli 3. mısralar serbesttir. Dörder mısralık bağımsız bölümlerden oluşan manilerin genellikle ilk iki mısraı doldurma ve yakıştırma sözlerden kuruludur. Asıl duygu ve düşünce, son iki mısrada belirtilir.
Manilerde asıl düşünce ve duygunun son iki mısraya sığdırılışı halk kültürünün ve zevkinin, ustaca dile getirdiği söyleyiş biçimi olarak büyük değer taşımaktadır.
İlk mısraı yedi heceden az olan ve mısraları cinaslı kafiyelerle kurulan manilere “Cinaslı mani” denir. Bu tür manilerde ilk mısra cinaslı kafiyeye temel olan kafiyeyi belirler, ve maniye giriş görevi görür. Anlam iki mısrada tamamlanır, nazım birimi beyittir. Birinci beytin anlamı ile diğer beyitlerin anlamları arasında ilgi bulunmaz. Bu tür manilerin bazıları besteyle okunur ve başına “adam aman” sözü eklenir. Cinaslı manilerin en güzel örnekleri bugün ülkemiz sınırlan dışında kalan Kerkük ve dolaylarında söylenir.
Şimdi okuduğunuz cinaslı manilerdeki cinaslı kelimelerin nasıl kullanıldığını görelim:
1- manide:
a) yavrular (küçük çocuk)
b) yavrular (kuşun yavrulaması)
c) yavrular (derdin artması)
2- manide:
a) yüz güzel, ayna güzel: (Güzellik)
b) ne güzel: (hayranlık)
c) dizinde ayna, güzel: (Güzel kız)
3- manide:
a) bağ bana: (Üzüm bağı)
b) bağ bana: (bağlayan şey)
c) gül pembe: (renk)
d) gül pembe: (Pembe’ye sesleniş)
e) gül, pembe; (Gülümseme)
Okuduğunuz manilerde ve halk duygu ve düşüncesinin yarattığı daha binlerce manide dikkati çeken en önemli nitelik; söyleyiş ustalığı, anlatım zenginliğidir. Türkçe, kelime sayısının bazı batı dillerinden (İngilizce, Fransızca vb) az olmasına rağmen yoğun bir anlam esprisi içinde her duygu ve düşünceyi anlatmaya yeterli olduğunu özellikle dört mısradan oluşan manilerle göstermiştir.
Anlam açıklaması:
A benim bahtım olmuş sevgili! Gönlümde taht kuran sevgili. Bugün yüzünde göz izi gördüm. Sana kim baktı sevgilim, (kıskançlığı bu kadar ince bir duyarlıkla anlatmak Türk halkının üstün duyarlığını kanıtlamaktadır.)
Saçımda siyahım var. Bülbül gibi ah çekiyorum. Benim bir günahım yok ki gözlerim gördü, gönlüm sevdi. (Burada da sevginin irade dışı başlayışı büyük bir ustalıkla anlatılmıştır.)
Sevgilim uzaklarda olduğu için ne yaptığını açık seçik göremiyorum. İnsan gönlünün isteklerine her zaman gem vuramıyor, ondan da bir türlü vaz geçilmiyor. Gönül sanki bir top ibrişim gibi bir dolaştı mı kolay kolay açılmıyor. (Burada gönlün sırrına ermenin güçlüğü anlatılmak isteniyor.)
Bahçedeki ağaç iğde ağacı olmalı bak dallan yere değiyor. Sen nasıl insansın, her gördüğüne aşık oluyorsun, esmer, sarışın, kumral, beyaz demiyor bir kız gördün mü hemen seviyorsun. Bu ne ayran gönüllülük?
Cinaslı maniler:
Hey oynayan çocuklar! Ağaçta kuşlar yavruluyor. Eller dertten kurtuluyor, benim derdim bir iken beş oluyor.
Bu ayna çok güzel. Sevgilinin yüzü güzel, ayna güzel. Güzel sevgiliyi görenler, ay bu kız ne kadar güzel! dediler. Bir güzel kız, dizinde ayna oturmuş zülfünü tarıyor.
Bahçe senin olsun bağ benim. En güçlü zincirler bile beni bağlayamaz ama sevgilinin zülüfleri beni tutsak etti.
Karanfilim pembe gül renginde. Sevgilimin gerdanı billür gibi, yanakları gül gibi, öyle bir gülüşü var ki aklımı başımdan aldı. Ama bir daha gülmesini istiyorum, ona diyorum ki “Gel bir daha gül, Pembe’m!”