MESNEVİ
Mesnevi Türü ve Özellikleri
Mesnevi Nedir?
Mesnevi İran edebiyatına özgü bir nazım biçimidir. Türk ve Arap edebiyatına oradan da tüm dünya edebiyatlarına İran edebiyatından geçmiştir. İkilikler halinde yazıldığı ev ikilikteki dizelerin birbiri ile kafiyeli olması nedeni ile “ ikilik “ anlamında “Mesnevi” olarak adlandırılmıştır.
Mesnevinin özellikleri:
- Mesnevi aruzun kısa kalıpları ile yazılır.
- Her beyit kendi içinde kafiyelidir.
- Divan şiirinin en uzun şiirlerinde yazılış ve kafiyeleniş kolaylığı nedeni ile mesnevi kullanılmıştır.
- Her konuda yazılabilir.
- Kafiye şeması; aa / bb / cc / dd … şeklindedir.
- Beyit sınırlaması yoktur.
- Mesneviler neden uzundur: Mesnevilerin uzun olmasının sebebi kafiyelenişinin buna elverişli olmasıdır. Zira şair ne kadar uzun şiir yazarsa yazsın kafiye bulma sıkıntısı çekmez.
- Mevlana’nın ünlü eseri “Mesnevi” aynı zamanda nazım biçiminin adıdır. Bu eser 25.700 beyitten oluşur.
- İran edebiyatının ünlü destanı Şehname mesnevi nazım biçimi ile yazılmıştır.
- Divan şiirinde 5 mesnevinin toplandığı kitaba “ Hamse” ismi verilir.
Mesneviler de tıpkı kasideler gibi bölümlere ayrılır.
Mesnevinin Bölümleri Nelerdir?
1- Dibace –şiir ya da düz yazı- (önsöz)
Mesneviler bir önsöz ile başlar. Şair bazen bu bölümü düz yazı bazen de şiir biçiminde yazar. Bu bölümde mesnevinin yazılış amacından bahsedilir. Dua edilir.
Örnek için Fuzuli’nin “Leyla ve Mecnun” (Leyla vü Mecnun) adlı eserine bakınız…
Diğer Bölümler:
2- Tevhit (Birlik)
Allah’ın varlığının birliğinin anlatıldığı bölümdür. Tevhit bir tasavvufi düşüncedir. Kainatın parça parça; ama aslında bir bütün olduğu vurgulanır.
3- Münacaat
Allah’ın türlü vasıfları ile övüldüğü bir bölümdür.
4- Nat
Peygamber Efendimizin türlü vasıfları ile övüldüğü bölümdür.
5- Miraciye
Peygamberimizin Miraca çıkması olayının anlatıldığı bölümdür.
Miraciye her mesnevide bulunmayabilir.
6- Medh-i Çihar-yar-ı Güzin (Dört halifenin övülmesi)
Dört halifenin (Hz. Ömer, Hz Osman, Hz. Ali, Hz Ebu Bekir) türlü vasıfları ile övüldüğü bölümdür. Bu bölüm her mesnevide bulunmaz.
7- Eserin Sunulduğu Kişiye Övgü:
Eser kim için yazılmışsa –kimin takdirine sunulmuşsa o kişinin övüldüğü bölümdür.
8- Eserin yazılış nedeni:
Bu bölüm bazı mesnevilerde bulunur. Her eserin bir yazılış amacı bulunur. Şair bazen bu bölümde amacından bahseder.
Örnek için Şeyh Galip’in ünlü eseri Hüsn ü Aşk’ı inceleyiniz.
9- Asıl Konu: (Agaz-ı Destan)
Yapıtın esas konun işlendiği bölümdür. Kendi içinde bölümlere ayrılır.
10- Son Söz (Hatime)
Mesnevinin son bölümüdür. Uygun bir dille eser sonlandırılır. Eser, yazar adı, yazılış tarihi gibi bilgiler verilir.
Mesnevilerin içinde gazel, murabba gibi başkaca nazım biçimleri de kullanılabilir. Bu durumda şair başka nazım biçimine geçileceğini önceden duyurur. Bu bölümler esas şiirden bağımsız düşünülür(şairler mahlas kullanır).
Mesneviler divan şiiri geleneğinde roman, hikaye, masal, fabl gibi türlerin yerini tutmuştur. Eski şiir geleneğimizde düz yazı basitlik olarak görülmüş, düz yazı ile anlatılabilecek olaylar mesnevi gibi türler ile anlatılmıştır. İşte bu sebeplerle mesnevilerde tüm bu türlerin özellikleri görülür. Örneğin Şeyh Galip’in Hüsn ü Aşk adlı eseri bir roman niteliği gösterir; Şeyhi’nin Harname’si (Zavallı Eşeğin Hikayesi) fabl niteliği gösterir.
Mesnevi Konuları:
1- Aşk: En güzel mesneviler aşk konulu mesnevilerdir. Büyük şairlerin çoğu herkesçe bilinen aşk hikayelerini mesnevi biçiminde kaleme almıştır:
Örnekler için Aşk konulu mesnevilere bakınız(Leyla vü Mecnun, Yusuf u Züleyha).
Diğer mesnevi konuları:
2- Din Tasavvuf
Örnek için Süleyman Çelebi’nin Mevlit adlı eserini inceleyiniz.
Not:16. Yüzyılda Peygamber Efendimizin fiziksel özelliklerinin anlatıldığı “Hilye” isimli bir nazım biçimi ortaya çıkmıştır. Bu türde en güzel örnekler Hakani Mehmet Efendi tarafından verilmiştir.
Örnekler için Hakani Mehmet Efendi “Hilye”lerini inceleyiniz.
3- Ahlaki Öğretici Mesneviler:
4-Yiğitlik savaş ve kahramanlık konulu mesneviler: (din düşmanları ile yapılan mücadele anlatılır)
Bu mesneviler gazavat-name (gaza-name) fetih- name gibi isimlerle anılır.
5-Bir şehrin güzelliğini anlatan mesneviler:
Bu mesneviler şehr-engiz (şehrengiz) olarak adlandırılır.
6- Hicvi Mizahi Mesneviler:
Şeyhi’nin Har-name isimli eserini inceleyiniz