Sözlü ya da yazılı anlatımda, dilin bilgi vermek, haber vermek, açıklayıp aydınlatmak gibi maksatlarla yan, mecaz anlam ifade etmeyecek şekilde; cümlelerin kısa ve anlatımın net ve anlaşılır kullanımı sonucu ortaya çıkan anlatım türüne öğretici anlatım denir. Bir bilginin paylaşılması ve paylaşılan bu bilginin algılanıp anlaşılması belli kurallara bağlıdır. Bu etkinlik iki şekilde ifade edilir:
Öğretme: bir bilginin ya da davranışın onu algılayıp öğrenmeye hem fiziki hem de ruhsal olarak hazır bireylere uygun yöntemlerle aktarılıp kalıcılığının sağlanmasına denir.
Öğrenme: bir bilginin ya da davranışım kişinin dağarcığında uzun süreli yer etmesi belli davranış değişiklikleri oluşturmasına öğrenme denir.
Öğretme yazılı ya da sözlü anlatım yolu ile yapılabilir. Bu yolla öğretici anlatımın nitelikleri kullanılarak öğrenmenin verimliliği arttırılır.
Öğretici anlatım nerelerde kullanılır?
Öğretme işi edebiyatın sosyal boyutunu oluşturmaktadır. Birçok edebi üründe öğretici anlatıma yer verilir. Bir masalda fabl ya da şiirde metnin tamamında olmasa da belli bölümlerinde öğretici anlatım kullanılır. Aynı metin türünde bazen bütünü ile öğretici anlatım kullanılırken bazen bu anlatıma hiç yer verilmez. Örneğin bir tiyatro sosyal bir amaçla tamamen öğretici nitelikte oluşturulabilir. Bunun yanı sıra tamamen sanatsal tiyatro ürünleri de vardır. Ders kitapları ile ansiklopedilerde de bu anlatım kullanılır.
Öğretici anlatımın kullanıldığı metin Türleri:
Öğretici Metin Türleri:
a- Makale
b- Eleştiri
c- Gezi yazısı
d- Biyografi
Not: Bu metin türlerinde çoğunlukla öğretici anlatım kullanılır.
Öğretici Anlatımın Kullanıldığı Edebi Metin Türleri:
a- Fabl
b- Masal
c- Mesnevi
d- Hikaye
e- Roman
f- Şiir: (nutuk, deme, didaktik şiir)
…
Öğretici anlatımın özellikleri nelerdir?
a- Bu anlatımda amaç bir bilginin ya da davranışın okur tarafından kazanılmasını sağlamaktır.
b- Anlatımda yan ve mecaz anlam ifade eden dil birliklerine yer verilmez.
c- Anlatım açık, anlaşılırdır. Kelimeler gerçek anlamında kullanılır.
d- Dil göndergesel, alıcıyı harekete geçirme ve dil ötesi işlevlerde kullanılır. Daha çok göndergesel işlev tercih edilir.
e- Anlatımda çeşitli yöntem ve tekniklerden yararlanılır.
f- Okurun hazır bulunuşluk düzeyi önemlidir.
Öğretici anlatım ile ilgili terim ve kavramlar:
a- Algılama:
b- Hazır bulunma:
c- Davranış:
d- Kavrama:
e- Edinim:
…
Metin Örnekleri:
“Tanrı bütün kullara rızkını dağıtırken
Kimi sırtüstü yatar kimi boşta gezerken
Kul Ahmet erken kalkar haydi ya nasip derdi
Kimseler anlamazdı ya nasip ne demekti
O mahallede herkes gömlek giyerdi
Bizim kul Ahmet bir gün bir ceket diktirdi diktirir ya
Mahalleye dert oldu kul Ahmet'in ceketi
Kul Ahmet erken kalkar haydi ya nasip derdi
Kimseler anlamazdı ya nasip ne demekti
Herkes gömlek giyerken Ahmet ceket giyerdi
Konu komşuya dert oldu kul Ahmet'in ceketi
Mahalleli kahvede muhabbet peşindeyken
Leylekler lak lak edip peynir gemisi yüklerken
Kul Ahmet erken yatar sabaha ya kısmet derdi
Kimseler anlamazdı ya kısmet ne demekti
Herkes gömlek giye dursun
Bizim kul Ahmet ceketine bir de astarla kaplatıverdi
kaplatır ya
Konu komşuya dert oldu kul Ahmet'in ceketi
Kul Ahmet erken yatar sabaha ya kısmet derdi
Kimseler anlamazdı ya kısmet ne demekti
Herkes gömlek giyerdi
Konu komşuya dert oldu kul Ahmet'in ceketi
Bir gün bir yoksul öldü üzüldü mahalleli
Ama bir kefen parası bulamadı mahalleli
Kul Ahmet dedi yalan dünya çıkardı ceketini
Örttü garibin üstüne kaldırdı cenazeyi
Sonunda herkes anladı ya nasip ya kısmeti
Bizim kul Ahmet birdenbire oluverdi Ahmet bey
Ceket ise Ahmet beyin ceketi
İbreti alem oldu Ahmet beyin ceketi
Sonunda herkes anladı ya nasip ya kısmeti
İbreti alem oldu Ahmet beyin ceketi
Meğerse tüm keramet ceketteymiş be Ahmet
Barış a sorar isen sen bu yolda devam et”
Barış Manço