Okurun ya da dinleyiciyinin istenilen doğrultuda harekete geçmesini sağlamak maksadı ile dilin “yap, tut, dinle” gibi emir ifade eden bir üslupta kullanılması sonucu ortaya çıkan anlatım biçimine emredici anlatım denir. emredici anlatımda dil anlaşılacağı üzere emir kipleri ile doludur. Günlük hayatta sık sık kullandığımız emir ifadeleri ile edebi ve öğretici metinlerde kullanılan emredici ifadeler bir birinden farklıdır. Edebi metinlerde emir ifadesi dolaylıdır ve bu ifadelerin sanatsal yönü vardır. Yine öğretici metinlerde emir ifadeleri metnin teması ile doğrudan bağlantılıdır ve belli bir kompozisyon planı ile sunulur.
Bir cümlenin emir ifade etmesi için emir kipinde olması şart değildir. Emir anlamı dolaylı yollar ile de verilebilir.
Örnek: “Kapıyı kapat.” Cümlesi emir kipindedir
“Burada kapılar açık bırakılmaz.” Cümlesi emir kipinde olmamasına rağmen emir ifade etmektedir.
Emir anlamı görsel işaret, simge ve semboller ile de sağlanabilmektedir.
Örnek: Trafik işaretleri, tehlike bildiren işaretler vb.
Emredici anlatım nerelerde kullanılır?
Emredici anlatım hayatımızın birçok alanında kullanılmaktadır. Yemek tarifleri, anayasal ve benzeri kanun, yönetmelik ve tüzükler, kullanma kılavuzları, sınav yönergeleri vb. emredici anlatım ile oluşturulan metinlerdir. Edebiyatta bazı edebi ve öğretici metin türlerinde de emredici anlatım kullanılmıştır.
Emredici anlatımın kullanıldığı metin Türleri:
Öğretici Metin Türleri:
a- Eleştiri
b- Nutuk
c- Fıkra
d- Eleştiri
e- Haber yazıları
Not: Bu metin türlerinde çoğunlukla emredici anlatım kullanılır.
Öğretici Anlatımın Kullanıldığı Edebi Metin Türleri:
a- Fabl
b- Mesnevi
c- Tiyatro
d- Şiir
…
Emredici anlatımın özellikleri nelerdir?
a- Bu anlatımda amaç belli birtakım davranışların istenilen doğrultuda değişmesini sağlamaktır.
b- Anlatımda cümleler çoğunlukla emir kipinde kullanılır.
c- Yap, oku, dinle gibi ifadelere yer verilir.
d- Sade bir anlatım tercih edilir.
e- Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır.
f- Yan ve mecaz anlam ifade eden dil birliklerine yer verilmez.
g- Kelimeler gerçek anlamında kullanılır.
Metin Örnekleri:
Orhun Abideleri
Çeviri;
“Dokuz Oğuz Beyleri ve kavmi sözüme dikkat et iyice dinle…”
Gençliğe Hitabe:
“Ey Türk gençliği birinci vazifen…”
Ters Öğüt Destanı
“Kaynağın tut varsan suyun bendine
Zira herkes mesend ede fendine
Öz aklın yetişir kendi kendine
Eflatun da görsen aklın beğenme”
Karacoğlan
“Mecliste ârif ol kelâmı dinle
El iki söylerse, sen birin söyle
Elinden geldikçe sen eylik eyle
Hatıra dokunup yıkıcı olma”
Barış Manço
“Eski adamlar doğruyu söylemiş
Bir çiçekle bahar olmaz
Kişi kendini bilip sağa sola sormalı
Can pazarı bu oyun olmaz
Zürafanın düşkünü beyaz giyer kış günü
Sonunda şifayı kapıp da şaşırınca
Bana gel beni dinle iyi yaz
Defteri kalemi al iyi yaz”