DÜŞSEL ANLATIM
Dilin hayal gücünü geliştirmek, kendine özgü bir kurmaca dünya yaratmak, gerçeklerden uzaklaşarak düşsel bir dünyayı anlatmak maksatları ile imge, mecaz ve benzetme unsurları ile kullanılması sonucu ortaya çıkan anlatım türüne düşsel anlatım denir. Düşsel anlatımda gerçek ile hayal arasındaki bağ zayıftır. Anlatımın zenginliği yazarın hayal etme gücüne bağlıdır.
Düşsel anlatım nerelerde kullanılır?
Bu anlatım türü resim, heykel gibi birçok sanat dalında kullanılmaktadır. Bu anlatım türü edebiyatta ilk olarak fabl ve masal türlerinde kullanılmıştır. Masalların “Bir varmış; bir yokmuş” ile başlayan tekerleme bölümü tümüyle bu anlatım türü kullanılarak oluşturulur; fakat masallarda gerçek ile olan bağlantı tümü ile kesilmez. Fabllar ise tamamen düşseldir. Hayvanların insan özelliği verilip konuşturulması gerçekler ile ifade edilemez.
Not: düşsel anlatım ile gelecekten söz eden anlatım bir biri ile karıştırılmamalıdır. Gelecekten söz eden anlatım ileri bir tarihi konu edinirken düşsel anlatımda konu ve zaman sınırlaması yoktur; hatta zaman düşsel metinlerde gerçek sıralamasından, akışından koparılır. Bir dakikalık bir zaman dilimi bir yıl ile ifade edilebilir.
Metin Türleri:
a- Fabl
b- Masal
c- Destan
d- Roman
e- Hikaye
f- Tiyatro
g- Şiir
Düşsel anlatımın özellikleri nelerdir?
a-Bu anlatımda olaylar hayali, kurmaca ve kurgusaldır.
b-Düşsel anlatımda mecaz, benzetme ve imgeleme gibi unsurlara yer verilir.
c-Bu anlatımda zaman görecelidir, mekan hayalidir, hem gerçek hem hayali kahramanlara yer verilir; olaylar ise doğaüstüdür.
d-Dil heyecana bağlı işlevinde kullanılır.
e-Anlatımda efsanelerden ve mitlerden yararlanılır.
f-Olay örgüsü döngüsel ya da iç içedir (Helezonik).
g-Bu anlatım türünde rüya, ayna, kapı, düşsel dünya gibi motifler kullanılır.
Not:Postmodern edebiyat ürünlerinden birçoğu bu anlarım türü kullanılarak oluşturulmuştur.
Örnek: Yüzüklerin Efendisi, Harry Potter…
Düşsel anlatım ile ilgili terim ve kavramlar: (Motifler)
a-Rüya:Düşsel anlatımda olayların zaman ve gerçeklik kavramlarından soyutlanarak sunulduğu evren
b-Ayna: Gerçek ile hayali olanı ayıran kapı.
c-Zaman: Olayları kurgulamada başvurulan unsur.
d-Sandık: Düşsel anlatımda ayna gibi gerçek ile hayali ayıran kapının saklı olduğu kutu. ( Bakınız: “Pandora’nın Kutusu”)
e-Sihir/büyü: Olaylara yön vermek için kullanılan unsur.
f-Düşsel Dünya: Gerçek dünyanın bir yansıması.
g-Anahtar: Gerçek ile hayali ayıran kapının açılmasını sağlayan nesne (Kitap, insan, elmas…).
Metin Örnekleri:
“Bir zaman karanlık sulara öylece bakakaldı. Biraz önce batan geminin titrek halkaları hala sahilin taş duvarlarına vurmakta idi. Daha önce hiç böyle bir deniz canavarı gören olmamıştı. Doğrusu şimdiye dek canavarların gerçek olabileceğine hiç inanmamıştı. Sandıktaki kitapta neler anlatılıyorsa tek tek gerçekleşmekte idi.
Ürkek adımlarla bir sonraki maceranın ne olduğunu öğrenmek için eve doğru yola koyuldu. Sabahın ilk ışıkları belirmeye başlamıştı. Sokak lambaları hala yanıyordu. Az önce, sokak aralarından esen serin rüzgar bir kitap sayfasını ayaklarının dibine bırakmıştı. Önce şaşırdı zamanla şaşkınlığın yerini belli belirsiz bir korku aldı.”