ANLATIM TÜRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

ANLATIM ÇEŞİTLERİ

Anlatımın en genel tanımı bir duygu ya da bir bilginin, haberin paylaşımı olduğudur. Anlatım çok çeşitlidir. Bu duygu veya haberi yazılı, sözlü, görsel vb. gibi yöntemler ile paylaşabiliriz. Yine bu yolları bir arada da kullanabiliriz. Günlük hayatta konuşma dilinde veya edebi yazımda anlatımın en etkili şekli ile kullanılması anlatımın amacına ulaşmasını kolaylaştıracaktır. Bu sebeple anlatımın hitap edilen kişiye, ortama, bağlama, amaca vb. göre değiştiği görülür.

Anlatım türlerinin sınıflandırılmasında kullanılın ölçütler:

a-Anlatımın amacı: Anlatımın amacı anlatım türlerine göre değişmektedir. Buna göre belli başlı anlatım türlerinin hangi amaçlar gözetilerek tercih edildiği aşağıda belirtilmiştir:

Amaca göre sınıflandırma:

1-      Öyküleyici

2-      Betimleyici

3-      Düşsel anlatım

4-      Gelecekten söz eden anlatım

5-      Destansı anlatım

6-      Lirik

7-      Mizahi

Bu anlatım türlerinde amaç herhangi bir duygunun paylaşımı yolu ile okuru ya da dinleyiciyi eğlendirmektir.

1-      Öğretici

2-      Açıklayıcı

3-      Tartışmacı

4-      Kanıtlayıcı

5-      Söyleşmeye bağlı anlatım

6-      Emredici anlatım

b-Anlatımda konu – tema: Anlatımda işlenen konu ve tema anlatımın sınıflandırılmasında kullanılın bir diğer ölçüttür. Örneğin yaşanmış ya da yaşanabilir olayların anlatıldığı bir metinlerde öyküleyici betimleyici anlatım tercih edilirken yeryüzünde toprak çeşitlerinin anlatıldığı metinde açıklayıcı öğretici anlatım türü tercih edilmektedir.

Konuya göre sınıflandırma:

Örnek: Aşk, ayrılık, insan ilişkileri, yalnızlık, sevinç, üzüntü temalar;

1-      Öyküleyici

2-      Betimleyici

3-      Düşsel anlatım

4-      Lirik

Anlatım türlerinde tercih edilmektedir.

Örnek: Açlık, toplumsal değişim, eğitim, politika vb. gibi temalar:

1-      Öğretici

2-      Açıklayıcı

3-      Tartışmacı

4-      Kanıtlayıcı

Anlatım türlerinde tercih edilmektedir.

Görüldüğü üzere anlatım türleri ayırıcı özellikleri yönü ile farklı isimler almıştır. Anlatım türlerini sınıflandırmada kullanılan diğer ölçütler ise şunlardır:

c-       Üslup – söyleyiş özellikleri:

d-      Nesnellik – öznellik:

e-      Metnin yapısı:

Bu ölçütlerin bazıları metin türlerinin sınıflandırılmasında da kullanılmaktadır.

Sanatsal ( Edebi ) Metinler:bu metin türleri okuru ya da dinleyiciyi eğlendirmek, hoş vakit geçirmesini sağlamak maksadı ile kaleme alınır. Bu sebeple bilimsel kaygı güdülmez. Gerçekle olan bağ zayıftır. Kurmaca bir evren anlatılır.

Bilimsel ( Öğretici ) Metinler:bu metin türlerinde temel amaç bilgi vermektir. Bu nedenle gerçeklikten kopulmaz. Nesnel bir söyleyiş tercih edilir.

Anlatım Türleri:

1-      Öyküleyici

2-      Betimleyici

3-      Düşsel anlatım

4-      Gelecekten söz eden anlatım

5-      Destansı anlatım

6-      Lirik

7-      Mizahi

8-      Öğretici

9-      Açıklayıcı

10-   Tartışmacı

11-   Kanıtlayıcı

12-   Söyleşmeye bağlı anlatım

13-   Emredici anlatım