MAKALE TÜRÜ VE ÖZELLİKLERİ
Yalın bir tanımla herhangi bir konuda belli bir görüşü, belli bir düşünceyi savunan, kısa oylumlu (birkaç sayfalık) yazılardır. İddia ve ispat yazıları da denir bunlara. Bir bakıma gazete ve dergi yazısıdır makaleler.
Makalenin ana öğesi düşüncedir. Hemen her konu makale içinde işlenebilir. Bilimsel olmak kaydıyla konu yönünden makaleye bir sınırlandırma getirilemez. Öteden beri makaleleri konularına göre ayırma ve adlandırma sürüp gelmektedir. Bunlara göre makalelerin bir bölümü güzel sanatlarla İlgilidir (Edebiyat, tiyatro, resim, müzik, sinema, dans gibi). Her bölümü de çeşitli bilim ve bilgi dallarının konuları üzerinde yazılmıştır (Tıp, hukuk, fizik, kimya, yerbilim, gökbilim... gibi). Bunların dışında insan ve toplum yaşamıyla ilgili başka konular da makalelerde işlenebilir (Siyasal partilerin tutumu, seçimler, hükümetlerin çalışmaları, değişik spor dallan vb.).
Makalenin, bir gazete ve dergi yazısı olduğunu söylemiştik. Doğuşu, gelişip çeşitlenmesi de gazeteyle birlikte olmuştur. Makalenin okuru, gazetenin de okurudur. Bu yönden makale yazarı şu noktaları göz önünde bulundurmak zorundadır:
Makale nasıl yazılır:
1- Anlatım yalın ve yoğun olmalıdır.
2- Söz oyunları, dolaylamalar yazının dokusunda yer almamalıdır.
3- Düşünceyi geliştirme yolları dediğimiz örnekleme, karşılaştırma, somutlama, tanık gösterme ve nesnel verilerden yararlanma öne sürülen düşüncelerin inandırıcılığını artıracak biçimde kullanılmalıdır.
4- Öne sürülecek sav ya da düşünce, yazının girişinde açık seçik, okurun ilgisini çekecek biçimde ortaya konmalıdır. Yazının tümünü okumaya okuru bu bölüm götürecektir.
5- Öne sürülen sav ya da düşünce yukarıda saydığımız düşünceyi geliştirme yollarıyla açıklanmalıdır.
6- Yazar söylediklerinin tümünü bir sonuca ulaştıracak biçimde geliştirip bir iki cümleyle sonucu vurgulamalıdır.
7- Konu, toplumun, ya da bunun bir kesiminin kamuoyunu ilgilendiren sorunlardan seçilecektir.
8- Seçilen konu üzerinde, makale yazarının görüş ve düşünceleri belirlenecektir.
9- Bu görüş ve düşünceler, birtakım kanıtlarla ispatlanacaktır.
10- Sonuç, kesin bir yargıya bağlanacaktır.
Her makale belirli bir alandaki uzmanlığın ürünüdür. Konuluna göre makalelerin sözcük örgüsü o uzmanlık daimin terimlerine açılır. Öte yandan makale yazarının konusunu rahat, açık ve aydınlık bir biçimde anlatabilmesi, geniş ve zengin bir bilgi birikimine sahip olmasına bağlıdır.
Gazete ve dergilerin baş sayfalarında yayımlanan, o gazete ve derginin güttüğü amaca yatkın nitelik taşıyan makalelere de başmakale dendiğini bilmelidir. Başmakale niteliğinde olmayan makaleler, gazete ve dergilerin iç sayfalarında yayımlanır.
Bu noktalar umursanmadığı takdirde, meydana gelen yazının türü, makale niteliğini taşımaz. Ayrıca şu noktalara da önem verilmelidir:
a-Makale yazarının, ele aldığı konu hakkında, derinlemesine bir bilgi ve kültürü olmalıdır.
b- Kanıtlar, her türlü karşı çıkmaları etkisiz bırakacak bir nite¬lik taşımalıdır.
c- Öne sürülen kişisel düşünceler, aynı doğrultuda düşünenleri sarabilmeli; tersini düşünenleri de kendi doğrultusuna çekebilecek güçte olmalıdır.
d- Anlatım sade, duru, açık ve sağlam olmalıdır. Sanatlı, süslü ve anlaşılmaz anlatımdan sakınmalıdır.
e- Güçlü bir makale yazabilmek için, iyi düzenlenmiş bir tasara ( plana) da ihtiyaç vardır. Konunun çatısını, fikir ve düşüncelerin bağlantısını kurabilmek, ancak tasarla sağlanır, iyi bir tasara bağlanmamış olan makale, zayıf düşer.
Makale yazmada kullanılacak plan:
Bir makaleyi yazarken, ana fikir yöresinde çevrelenen yardımcı fikir ve yardımcı fikir kümelerini anlatan paragrafların da bir sıraya konması gerekir. Bu sıralamanın tasarımla yakın ilişkisi vardır ama görevleri bakımından paragrafların düzene konması da ayrı bir iştir. Makale paragraflarının düzeni şöyle olmalıdır:
1- Giriş paragrafı:Makalenin başlangıç paragrafı olan bu bölümde, ne tür bir konu üzerinde durulacağı belirlenir.
2- Gelişme paragrafları:Bu bölümde konuyla ilgili bütün fikir ve düşünceler söylenir, aynı konu üzerinde —varsa— başkalarının görüş ve düşüncelerinin tartışması yapılır, kanıtlar ortaya konur.
Makale ve benzeri gazete yazılarında, Öykü, roman ve tiyatrolarda olduğu gibi düğüm bölümü bulunmadığından bunlara ilişkin paragraflar da görülmez. Makalenin ana fikri, sonuç paragrafında, bazı kez yazar tarafından açık olarak belirtilir. Bazı kez de açıklanmaz, okuyucunun anlayışına bırakılır.
Makale türünün özellikleri:
1- Makaleler bilimsel yazılardır. Bu sebeple bilimsel konularda yazılırlar. Örneğin “dünyanın en güzel renginin yeşil” olduğunu anlatan bir makale yazılamaz; zira konu bilimsel değildir.
2- Makalelerde ortaya konan bilgi, görüş ya da düşünce kanıtlanma ihtiyacı duyar.
3- Makaleler araştırma inceleme sonucu yazılan yazılardır. Makale ancak alanında uzman kişilerce yazılır.
4- Makalede işlenen konunun özgün olması beklenir.
5- Makalelerde dil göndergesel işlevinde kullanılır.
6- Makalelerde anlatıcının tavrı nesneldir.
7- Makale yazılarında rapor, anket, istatistik, deney, gözlem verilerinden yararlanılır.
Makale türünün tarihsel gelişimi:
Osmanlı döneminde ilk resmi gazete Takvimi Vakayi’nin yayın hayatına başlaması ile makale türü edebiyatımıza girmiştir. Makale türü gerçek kimliğini 1860 Tanzimat dönemi yazarlarından Şinasi Efendi’nin çıkardığı, ayrıca ilk özel gazete olan, Tercümanı Ahval ile kazanmıştır.
Türk Edebiyatında ilk makale bu dönemde Şinasi efendi tarafından yazılmıştır. Bu makale aynı zamanda gazetenin önsözü olan “Mukaddime”dir. Yine aynı dönemde Ziya Paşa tarafından yazılan Şiir ve İnşa adlı yazı bilinen ilk makale örneklerindendir.
Edebiyatımızda birçok sanatçı makale türünde yazı kaleme almıştır.
Bu yazarlar arasında makale yazmayı kendisine uğraş edinen yazarların bazıları şunlardır:
Ziya Paşa, Namık Kemal, Şinasi, Ali Suavi, Şemsettin Sami, Hüseyin Cahit Yalçın, Ahmet Mithat, Ebüzziya Tevfik, Süleyman Nazif, Ziya Gökalp, Falih Rıfkı Atay, Nadir Nadi, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Refik Halid Karay vb.
Not:Makale günümüzde üniversitelerin başarısını ölçmede bir araç olarak kullanılmaktadır. İyi ve başarılı üniversiteler uluslararası alanda bilimsel dergilerde yayınladıkları makaleler ile tanınmaktadır. Üniversitelerde bitirme tezleri birer makale yazısıdır. Bu nedenle her öğrencinin makale yazmanın inceliklerini öğrenmesi öğrenim hayatını kolaylaştıracaktır.