Dilimizde bazen duyguları dile getirmek ya da bilgi vermek için sözcükler tek başlarına yetersiz kalabilir. Şu halde ifadeyi kuvvetlendirmek maksadıyla birden fazla kelime bir araya getirilir. Böylelikle yeni anlatım yolları bulunmuş olur. İşte kelimelerin bir araya gelerek oluşturdukları yeni ifade kalıplarına “kelime grupları” denir.

Kelime grupları cümle içerisinde tek bir kelime gibi işlev görür. Kelime grupları tek başlarına kullanılabilseler de tam bir anlam ifade edemezler. Kelime grupları birer söz öbeğidir. Kelime grubundaki kelimeler belli kurallar dahilinde bir araya gelir.

Örneğin: İsim tamlamalarında önce tamlayan sonra tamlanan gelir(niteleyen - nitelenen).

İlk sevgiye benzeyen ilk acı ilk ayrılık.

Niteleyen / Nitelenen

Örnekte sıfat tamlamasının belli bir kural ile oluştuğu görülmektedir.

Türkçede temel öğe yardımcı öğeden sonra gelmektedir. Kelime grupları için de bu kural geçerlidir.

Kelime gruplarının özellikleri şu şekildedir:

Tek kelime ile ifade edilemeyen iş, oluş ve durumları belirtmek için kelime grupları kullanılır.

Kelime grupları anlamı pekiştirir. İfade edilen durum, olay ya da hareket ayrıntıları ile sergilenir.

Kelime grupları cümle içinde tek bir kelime gibi işlev görür. Çekim ekleri gruptaki en son kelimeye getirilir.

Herhangi bir yargı bildirmedikleri için cümle ya da yan cümle olarak değerlendirilemezler.

Kelime grupları bir biri içinde kullanılabilir(sıfat tamlamasının isim tamlamasında tamlayan unsur olması gibi…).

Grubu oluşturan kelimeler yer değiştirebilir.

Tamlama Grupları

Nesne, hareket ya da bir olayın sahipliğini ifade etmek için iki isim soylu kelimenin bir araya getirilerek oluşturulan gruba “isim tamlaması” denir. Eğer tamlamada tamlayan unsur(birinci unsur) ilgi hali ekini almış bir zamir ise bu durumda tamlama “iyelik tamlaması” olarak adlandırılır.

İsim Tamlaması

Yazıcı + nın kablosu

Tamlayan / tamlanan

Duvar + ın rengi

Tamlayan / tamlanan

İlkokul öğretmeni

Tamlayan / tamlanan

İyelik Tamlaması

Onun bilgisi

Zamir / isim

Bizim vurdum duymazlığımız

Zamir / isim

Senin son dakikaların

Zamir / isim

“onun son günlerini nerede geçirdiğini kimse bilmiyor.” : iyelik grubu

İsim tamlamaları ile iyelik tamlamaları cümle içinde tamlama grubu ve iyelik grubu olarak adlandırılmaktadır.

İsim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan unsur yer değiştirebilir. Bu durumda unsurlar yer değiştirse de birliktelik grup olarak adlandırılır.

Çoğu şiirde bu durum karşımıza çıkar.

“Lokman şair ömrün senin bir kelebeğin ömrü kadar.”(tamlayan ile tamlanan unsur yer değiştirmiştir.

 

Not: Yine tamlamalarda herhangi bir unsurun düşmesi ya da araya sözcük girmesi halinde birliktelik grup olarak adlandırılır.

Sıfat Tamlaması

Bir sıfatın bir ya da birkaç ismi türlü yönlerden nitelemesi ve belirtmesi ile oluşturulan kelime grubuna “sıfat grubu” denir. Sıfat grubunda sıfat yardımcı unsurdur. Sıfat tamlaması iki ya da daha çok kelimeden  oluşabilir.

Sıfat tamlamasında asıl unsur düşer ise kalan sıfat soylu sözcük adlaşmış sıfat olarak adlandırılır.

Sıfat grubunda isim ile sıfat unsuru yer değiştirebilir. Tamlamanın arasına başka sözcükler girebilir.

Mavi elbise

Sonsuz uzay

Paris’te Son Tango

Yalnız oda

Kimsesiz çocuk

Yarım elma

Birinci gün

Bir pencere sarı sıcak…

Tekrar Grubu

Anlamı güçlendirmek maksadı ile bir sözcüğün aynı tür ve görevde olacak şekilde  arka arkaya söylenmesi ile oluşan kelime grubuna “tekrar grubu” denir.

Tekrar grubunda her iki öğe de asıl unsur durumundadır.

Tekrar grubunda iki kelime de aynı olabileceği gibi farklı mana tür ve görevde de olabilir.

Tekrarlar anlamlı ve anlamsız ya da zıt anlamlı kelimelerin kaynaşması yolu ile oluşturulabilir.

Not: Divan şiirinde tekrarların kullanılması tekrir sanatı olarak adlandırılır.

Alış veriş

İyi kötü

Ev bark

Usul usul

El gün

Vah vah

İrili ufaklı

Not: pekiştirilmiş sözcükler ile ses ilavesi yolu ile oluşturulan sözcükler de tekrar grubu olarak adlandırılır.

Para mara

Kapkara

Sımsıcak

…

Sayı Grubu

Sıralı sayıların tamamı sayı grubu olarak adlandırılır.

Sayı grupları aslında birer sıfat tamlamalarıdır. Sayı grubunda yer alan sözcüklerin arasına herhangi bir işaret konulmaz.

Bin bir gece

Sene bin dokuz yüz seksen dört

…

Ünvan Grubu

(Birleşik İsim Grubu)

Akrabalık bildiren kelimeler ile unvanların bir ismin önüne getirilmesi ile oluşturulan grubu “birleşik isim grubu” denir.

Benzer şekilde akrabalık bildiren kelimeler ile unvanların isimden sonra kullanılmasına ise “unvan grubu” denilmektedir.

Birleşik İsim Grubu

Dede Korkut

Nine Hatun

Doktor Ragıp

Muallim Naci

…

Unvan Grubu

Nalan hemşire

Namık hoca

Salih bey

Mehmet dede

Fahriye Abla

…

Ünlem Grubu

Diğer kelime gruplarında olduğu gibi ünlem ifade eden kelime tek başına kullanıldığında bir grup oluşturmaz. Ünlemlerin bir ismin önüne gelmesi ile oluşan gruba “ünlem grubu” denir.

Ey kardeşler ey yarenler…

Behey insanoğlu

Ya Rab

A canım

…

Edat Grubu

Çekim edatları ile başkaca kelime ya da kelime gruplarının bir araya gelmesi ile oluşturulan gruba “edat grubu” denir. Edat grubunda edat unsuru çekim edatı ya da son çekim edatı olabilir.

Edatlar: için, ile, kadar, beri, dolayı, karşın…

Kalem ile…

Görmemek için…

Sonsuza kadar…

Ondan gayrı…

…

Bağlama Grubu

Cümle, yan cümle ya da kelime gruplarının bağlaçlar ile bir birine bağlanması ile oluşturulan gruba “bağlama grubu” denir.

Türk Dili ve Edebiyatı

Aslı ile Kerem

Görmesi ile kaçması bir oldu

Yüzüme karşı git diyorsun; ama sanki gözlerin kal der gibi gibi…

Ne bir ses ne bir nefes…

…

Fiilimsi Grupları

İsim-Fiil Grubu

Bir cümlede fiiller yüklem haricinde herhangi bir yerde görev alamazlar. Bazı durumlarda söyleyişe yeni anlam incelikleri katmak, söyleyişi zenginleştirmek gibi maksatlarla türlü fiillere birtakım ekler getirilerek cümlede kullanılırlar. Bu ekler aynı zamanda fiilden isim yapma ekleridir.

Ekler: -ma, -me, -ış, -iş, -mak, -mek

Örnekler:

Bu kapıdan girilmez okuma yazma bilmeyerek.

Hey gidi küheylan sen koşmana bak

Çatlarsan doğuran kısrak utansın

Son yaşananlar, olaylara bakış açısını değiştirdi.

Seni düşünmek güzel şey umutlu şey.

Sıfat Fiil (Adıllar)

Bir cümlede fiiller yüklem haricinde herhangi bir yerde görev alamazlar. Bazı durumlarda söyleyişe yeni anlam incelikleri katmak, söyleyişi zenginleştirmek gibi maksatlarla türlü fiillere birtakım ekler getirilerek cümlede kullanılırlar. Bu ekler aynı zamanda fiilden isim yapma ekleridir.

Ekler: -an, -ası, -mez, -ar, - dik, -ecek, -miş

Örnek:

Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden

Çok seneler geçti dönen yok seferinden

Yahya Kemal Beyatlı

Anı böyle bilmez iken bir acep gümanda idim

Yunus Emre

Yıkılası viran illerde kimsesizler kol geziyor.

Döner dolaba binmek için çocuklar sıra bekliyor.

Ne bir avutacak güzel var bu gönlümü

Ne de tanıdık bir çehre

Orhan Veli

Zarf Fiil Grubu

Bir cümlede fiiller yüklem haricinde herhangi bir yerde görev alamazlar. Bazı durumlarda fiili nitelemek ve belirtmek gibi maksatlarla fiillere birtakım ekler getirilerek cümlede kullanılırlar. Bu ekler aynı zamanda fiilden isim yapma ekleridir.

Ekler: -ıp, -ınca, -arak, -dıkça, -ca, -esiye, -mez, -eli, -cesine…

Örnekler:

Hepsi sırtında aba günlerce

Gittiler içleri hicranla dolu

Yahya Kemal

Sokaktayım kimsesiz bir sokak ortasında

Yürüyorum arkama bakmadan yürüyorum

Necip Fazıl

Bir birlerini tanıdıkça muhabbetleri arttı

Bu imiş zavallı şairin görüp göreceği