DİLİN İŞLEVLERİ
Dilin Kullanım Farklılıkları
Dil kullanımı iletişimin gerçekleştiği ortama, zamana, alıcının durumuna vb. gibi unsurlara göre farklılık göstermektedir. Sözgelimi bir çocuk ya da bir yetişkin ile kurduğumuz iletişimde dili aynı üslupta kullanmayız. Telefonda ya da günlük hayatta konuşurkenki kullandığımız dil ile yazı yazarken kullandığımız dil; sokakta evde, okulda kullandığımız dil birbirinden farklıdır.
Bu farklılıkları kısaca tanıyalım:
Ünlü dilbilimci Jakobson'a göre dilin altı işlevi vardır:
1- Göndergesel işlevi
2- Heyecana bağlı işlevi
3- Şiirsel işlevi
4- Alıcıyı harekete geçirme işlevi
5- Dil ötesi işlevi
6- Kanalı kontrol işlevi
Göndergesel İşlev
Dilin bilgi, haber vermek, yönlendirmek, kanıları değiştirmek gibi maksatlarla kullanılmasıdır.
Dilin Göndergesel işlevinin özellikleri:
a- Kelimeler gerçek anlamında kullanılır.
b- Daha çok tanım cümleleri kullanılır.
c- Örnekleme, tanık gösterme gibi düşünceyi geliştirme yollarından yararlanılır.
d- Yemek tarifleri, ders kitapları, ansiklopedi, makaleler vb metin türlerinde kullanılır.
e- Nesnel bir dil kullanılır.
Heyecana Bağlı İşlev
Dilin heyecanı herhangi bir duygunun yoğunluğunu anlatacak biçimde kullanılmasıdır.
Dilin Heyecana bağlı işlevinin özellikleri:
a- Dile öznellik hakimdir.
b- Kelimeler çoğunlukla gerçek anlamı dışında kullanılır.
c- Dilde daha çok ünlemlerden, mecazlardan yararlanılır.
d- Cümleler kısadır.
e- Daha çok şiir, hikaye, nutuk vb. metinlerde kullanılır.
Şiirsel (Sanatsal) İşlev
Dilin çağrışım, imgeleme, sanatsal yönü ön plana çıkarılarak kullanılmasıdır.
Dilin şiirsel işlevinin özellikleri:
a- Şiirsel işlevde ben dili hakimdir.
b- Daha çok mecazlı sanatlı ifadeler kullanılır.
c- Son derece öznel bir dil kullanılır.
d- Herhangi bir duygunun yoğun olarak kullanıldığı şiir mesnevi hikaye gibi türlerde kullanılır.
…
Üç derdim var birbirinden seçilmez
Bir ayrılık bir yoksulluk bir ölüm
Karacoğlan
Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi
Dilin davranış değiştirmek, yönlendirmek, harekete geçirmek, düşündürmek vb. maksatlarla kullanılmasıdır. Bu işlevde önemli olan alıcının harekete geçmesini sağlamaktır. Bir telefon aracılığı ile polisi hastaneyi aradığımızda dili bu işlevde kullanırız.
Dilin alıcıyı harekete geçirme işlevinin özellikleri:
a- Cümleler çoğunlukla emir kipinde kullanılır.
b- Çoğunlukla nesnel olması yanında öznel ifadeler de yer alabilir.
c- İletişim doğrudandır.
d- Cümleler kısadır.
e- Kanunlar, yönetmelikler, atasözleri vb. bu işlev ile oluşturulmuştur
Dil Ötesi İşlev
Dilin; belli birtakım dil bilgisi kural ve özelliklerini aktarmak için kullanılmasıdır.
Örneğin fiilimsilerin anlatıldığı bir metin ya da Türkçenin özelliklerinin anlatıldığı bir metin bu işlev kullanılarak oluşturulmuştur
Kanalı Kontrol İşlevi
Dilin gerçekleşen iletişim sonucunda iletinin alıcı tarafından anlaşılıp benimsendiğini doğrulamak maksadıyla kullanılmasıdır. Daha çok dönüt almaya yönelik kullanılmasıdır.
Örnek:
Bir öğretmenin sınıfta verilen bilginin anlaşılıp anlaşılmadığını teyit etmek maksadıyla kullandığı “Herkes anladı mı?” ifadesinde dil bu işlevde kullanılmıştır.