Tanzimat Edebiyatının Genel Özellikleri
- Tanzimat Dönemi 1860 yılında ilk özel gazetenin çıkması(Tercümanı Ahval) ile başlar; 1896 yılında Serveti Fünün isimli yeni bir geleneğin ortaya çıkması ile son bulur.
Not:Edebiyatımızda “Yenileşme” hareketi ilk olarak askeri alanda başlamıştır. 1839’da Tanzimat fermanının, 1856’da Islahat fermanının ilan edilmesine rağmen Tanzimat Dönemi'nin 1860’da başlamasının sebebi bu fermanlar ile öngörülen değişikliklerin sosyal-kültürel hayata ancak yıllar sonra yansımasıdır.
- Tanzimat Dönemi 1. ve 2. dönem olarak ayrılmıştır. 1. dönem yazarları: Şinasi, Ziya Paşa, Şemsettin Sami, Ahmet Mithat, Ahmet Vefik ve Namık Kemal ki bunlar aynı zamanda Tanzimat Dönemi'nin ilk yazarlarıdır; 2. Dönem yazarları ise Abdülhak Hamit Tarhan, Recaizade Mahmut Ekrem, Samipaşazade Sezai, Muallim Naci ve Nabizade Nazım’dır.
- Tanzimat’ın birinci döneminde klasisizm - realizmin; ikinci döneminde ise romantizm – natüralizmin etkisi görülür.
Not:Batı kaynaklı edebi akımlar tarihsel olarak romantizm – realizm şeklinde ortaya çıkmasına rağmen Tanzimat Dönemi'nde batıda realizm akımı hakim olduğu için Tanzimat yazarları önce realizm akımından sonra ise romantizm akımından etkilenmiştir.
- Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatında gazetenin önemli bir yeri vardır. Bu dönemde halka ulaşmanın tek yolu gazetedir. Bu nedenle Tanzimat sanatçıları edebi fikirlerini yaymak, halkı aydınlatmak, onları Batıdaki gelişmelerden haberdar etmek için gazeteyi bir araç olarak kullanmışlardır. Ayrıca ilk edebi eserler gazetelerde tefrika(bölüm bölüm) halinde yayınlanmıştır.
Tanzimat’ın Birinci ve İkinci Dönemi'nin Karşılaştırması
- Tanzimat’ın birinci dönem yazarları “Sanat toplum içindir.” Anlayışını savunmuşlar ve edebi eserlerinde toplumsal faydayı ön plana çıkarmışlardır. İkinci dönem yazarları ise “ Sanat sanat içindir.” anlayışını savunmuş ve edebi eserlerde estetiğe, söyleyiş güzelliğine önem vermişlerdir.
- Birinci dönem sanatçıları hem siyaset hem de edebiyatla ilgilenmiştir. İkinci dönem yazarları ise daha çok edebiyat ile ilgilenmişlerdir.
- Birinci dönem yazarları klasisizm, realizmden; ikinci dönem yazarları ise realizm ve romantizm akımlarından etkilenmişlerdir.
- Birinci dönem sanatçıları hak, adalet, eşitlik, özgürlük, vatan sevgisi gibi sosyal-toplumsal temaları edebi eserlerde işlemiş; ikinci dönem yazarları ise daha çok bireysel konulara yönelmiştir.
- Birinci dönem yazarları divan şiirinin sanat anlayışına karşı olmalarına rağmen bu gelenek ile yetiştikleri için edebi eserlerde biçim yönüyle de olsa divan şiirinin etkisinde kalmışlardır. İkinci dönem sanatçıları ise Batı edebi geleneğini daha çok özümsemiştir.
- İkinci dönem yazarları üzerlerindeki siyasi baskının artması ve tiyatro kültürünün henüz tam anlamıyla yerleşmemesi nedeni ile tiyatro oyunlarını okunmak için yazmışlardır.
- İkinci dönemde dil biraz daha ağırlaşmıştır. İkinci dönem sanatçılarından Recaizade Mahmut Ekrem’in edebi fikirlerini benimseyen yeni kuşak sanatçılar daha sonra Servet-i Fünun Edebi geleneğini başlatmıştır.
Tanzimat Dönemi yazarları;
- Klasik edebiyata (divan edebiyatı) son vererek günlük hayat ile daha içli dışlı yeni ve toplumsal faydanın gözetildiği bir edebiyat anlayışı geliştirmek,
- Edebi eserleri her kesimden insanın anlayacağı ölçüde sade bir dille yazmak,
- Hak, eşitlik, hürriyet, vatan sevgisi gibi kavramları halka tanıtıp halkı aydınlatmak vb. gibi amaçlarla hareket etmişlerdir.
- Tanzimat Dönemi'nde gazete yukarıda belirtilen amaçları gerçekleştirmek için bir araç olarak kullanılmıştır. Edebi eserler gazetelerde bölüm bölüm yayınlanmıştır.
- Tanzimat Dönemi'nde öğretici metinlerde en çok batılılaşma, eski – yeni, dilde sadeleşme konuları işlenmiştir.
- Tanzimat Dönemi'nde yeni ile birlikte eski geleneğe ait unsurlar birlikte var olmuştur.
- Tanzimat Dönemi'nde dilde sadeleşme hedeflenmiş; fakat bu gerçekleştirilememiştir. Düz yazı eserlerin dili şiirlere göre daha sadedir.
- Tanzimat Dönemi'nde Eski Türk Edebiyatının (divan edebiyatı) nazım biçimleri, klasik şekliyle olmasa da, kullanılmaya devam edilmiştir. (kaside, gazel, mesnevi…)
- Klasik bir ölçü olan aruz da kullanılmaya devam edilmiştir.
- Sanatçılar arasında Tanzimat’ın birinci döneminde sanat toplum içindir; ikinci döneminde sanat sanat içindir anlayışı hakim olmuştur.
- Topluma faydalı ve güzel olan her şey şiire konu edilebilir anlayışı ile, vatan sevgisi, ölüm, aşk, ayrılık, varoluş gibi konular şiirlerde işlenmeye başlanmıştır.
- Modern anlamda bir tiyatro geleneğinin olmaması sebebi ile Tanzimat Dönemi tiyatroları oynanmak için değil okunmak için yazılmıştır. (oynanan ilk tiyatro eseri “Vatan yahut Silistre”dir.)
- Batıdaki Aydınlanma Çağı Rönesans ve Reform hareketleri ile Tanzimat Dönemi yenileşme anlayışı, aklın ön plana çıkarılması,(Namık Kemal) yönünden benzerlik göstermektedir.
- Tanzimat Dönemi'nde hakim olan fikir akımları: Osmanlıcılık (İttihad-ı Anasır), İslamcılık, Türkçülük, Batıcılık
Tanzimat Dönemi'nde gazete – gazetecilik için bakınız…
Tanzimat Dönemi ilkler için bakınız…