Anonim Halk Şiiri Nazım Biçimleri
Mani Nedir?
Mani Türleri
Yedili hece ölçüsü ile yazılması nedeni ile halk şiirinin en küçük nazım biçimi olarak kabul edilir. Yedili hecenin durakları 4+3 veya 5+2 şeklindedir. Manilerde asıl söylenmek istenen son dizede belirtilir. İlk iki dizenin manide söylenmek istenen durum ile bağlantısı çok zayıftır. Üçüncü dize ise doldurma dizedir; kafiye yönünden serbesttir. Son dize ise söyleyiş gücünü göstermek için sanatlıdır. Bu durumda dört dizelik bir maninin kafiye şeması şu şekildedir: a-a-x-a
Örnek:
Akşam arada kaldı
Fitil yarada kaldı
Gül yüzlüm kömür gözlüm
Acep nerede kaldı
Manilerin konusu çoğunlukla aşktır.
Maniler belli biçim ve söyleyiş özelliklerine göre farklı adlandırılır. Bunlar şu şekildedir:
a- Kesik Mani
Hece kuralına göre manilerin her dizesinin yedi hece sayısına sahip olması gerekir. İlk dizenin yedi heceden küçük olması durumunda buna kesik mani denir.
Örnek:
Bu gün al
Yârim giymiş bu gün al
Şad edersen bu gün et
Can alırsan bu gün al
Böyle bağlar
Yar başın böyle bağlar
Gül açmaz bülbül ötmez
Yıkılsın böyle bağlar
b- Artık Mani
Dörtten çok dize sayısına sahip maniler de vardır. Bunlara “artık mani” denir. Artık maniler beş, altı, yedi ve üzeri dizeden oluşabilir.
Örnek:
Derdim var beller gibi
Söylemem eller gibi
Kalbimin hüzünü var
Yıkılmış eller gibi
Gözlerimden yaş akar
Bulanmış seller gibi
c- Deyiş (dedim dedili, karşılıklı mani)
Maninin bir atışma havasında, çoğunlukla aşk üzere, karşılıklı söylenmesine denir. İki kişi soru cevap şeklinde mani söyler.
Örnek:
Ağa ─ Adilem sen naçarsın
İnci mercan saçarsın
Dünya deniz olunca
Gülüm nere kaçarsın
Adile ─ Ağam derim naçarım
İnci mercan saçarım
Dünya deniz olunca
Ben kuş olup uçarım
Ağa ─ adilem sen naçarsın
Lal ü gevher saçarsın
Ben bir şahin olunca
Yavrum nere kaçarsın
Adile ─ Ağam derim naçarım
İnci cevher saçarım
Sen bir şahin olunca
Ben yerlere kaçarım
…
Not: Anonim bir biçim olmasına rağmen kimi saz şairleri de mani söylemiştir. Maniyi diğer biçimlerden ayıran en önemli özellik yedili hece ile yazılmasıdır.