KONUŞMALI ANLATIM
Edebi ya da öğretici metinlerde karşılıklı konuşma esasına dayanan anlatım biçimine söyleşmeye bağlı anlatım denir. Söyleşmeye bağlı anlatımda en az iki kişinin karşılıklı konuşması vardır. Yazar bazen karşısında biri varmış gibi anlatımı kendisi ile bir sohbet havası içinde yürütebilir. Söyleşmeye bağlı anlatımda önemli olan anlatımın diyaloğa dayanmasıdır. Günlük hayatta konuşmalarımızın bütünü bu şekildedir.
Söyleşmeye bağlı anlatım nerelerde kullanılır?
Söyleşmeye bağlı anlatım çoğunlukla tiyatro metinlerinde kullanılır. Zira tiyatro metinleri karşılıklı konuşmalardan oluşmaktadır. Öğretici metinlerin de bir çoğunda söyleşmeye bağlı anlatım kullanılmaktadır. Söyleşmeye bağlı anlatımın kullanıldığı eserler farklı isimler almıştır. Bazı edebi eserin içeriğinin bütününü karşılıklı konuşma oluştururken bazı edebi eserlerde konuşma sadece edebi esere renk ve canlılık katmak için kullanılmıştır.
1- Tamamı söyleşmeye bağlı anlatım ile oluşturulmuş eserler:
Öğretici Metin Türünde Olanlar:
a- Mülakat
b- Röportaj
c- Sohbet
d- Forum
e- Açık Oturum
f- Münazara
g- Panel
Not: Tartışma türlerinin bütününde söyleşmeye bağlı anlatım kullanılmaktadır.
Edebi Metin Türünde Olanlar:
a- Tiyatro
b- Halk Edebiyatında “dedim dedili” şiirler
2- Sadece bazı bölümlerinde konuşmanın kullanıldığı eserler:
a- Roman
b- Hikaye
c- Masal
d- Fabl
e- Mesnevi
…
Not: Edebi metinlerin birçoğunda söyleşmeye bağlı anlatım kullanılmaktadır.
Türlerinde söyleşmeye bağlı anlatım; anlatıma renk, canlılık katmak maksatları ile kullanılmıştır.
Türk Edebiyatında özellikle tiyatro türünde söyleşmeye bağlı anlatım sıklıkla kullanılmıştır.
Söyleşmeye bağlı anlatımın özellikleri nelerdir?
a- Söyleşmeye bağlı anlatımda amaç okurda samimiyet ve gerçeklik hissi uyandırmaktır.
b- Söyleşmeye bağlı anlatımda dil günlük konuşma diline yakındır. Bunun yanı sıra karşılıklı konuşmalar edebi bir havada da yürütülebilir.
c- Söyleşmeye bağlı anlatım ile oluşturulan metinler gerçekçidir.
d- Söyleşmeye bağlı anlatımda dil heyecana bağlı ve alıcıyı harekete geçirme işlevlerinde kullanılır.
e- Söyleşmeye bağlı anlatımda cümleler kısa ve yalındır.
Söyleşmeye bağlı anlatım ile ilgili terim ve kavramlar:
a- Diyalog: En az iki kişinin karşılıklı konuşması.
b- Monolog: Kişinin tek başına konuşması.
c- İç Monolog: kişinin kendi kendine konuşması.
d- Bilinç Akımı: kişinin aklına geldiği gibi dil kurallarına uymadan rast gele konuşması
Konuşma çeşitleri:
Soru yolu ile konuşma:Kişilerin soru cevap şeklinde konuşturulmasıdır. Mülakat ve röportajlar bu tür konuşmalardır.
Sıra ile konuşma:konuşmaların belli bir sıra ve düzen ile yürütülmesidir. Sempozyumlar, kutlama, anma konuşmaları bu türdedir.
Tanışma esaslı konuşmalar:kişilerin tanışmak ya da kendini tanıtmak için yaptığı konuşmalardır.
Tartışma konuşmaları:Karşılıklı fikir alış verişinin yapıldığı konuşmalardır. Açık oturum, forum gibi türlerde yapılan konuşmalardır.
Olay tamamlama:Bir olay, olgu ya da durumun mahiyetini belirtmek için yapılan konuşmalardır. Roman, hikaye gibi türlerde kahramanların konuşmaları bu türdedir.
Metin Örnekleri:
Satıcı 1:Gel, gel. Malın iyisi burada; gel vatandaş hormonlu değil tamamen organik; gel vatandaş. Şifalı bu elmalar gel vatandaş
Satıcı 2:Yerli malı bunlar. Almadan geçme, vitamin yükü kabağa gel dolmasını yap türlüsünü yap gel vatandaş.…
Köylü Satıcı:(Hiç bağırmaz. Sadece kasanın önünde oturmaktadır gelene gidene bakar.)
(ilk iki satıcı köylü satıcıyı işaret ederek aralarında konuşur.)
Satıcı 1:Kardeş bu ne ayak tanıyo musun?
Satıcı 2:Bilmem ilk defa gördüm ördeği, iyi valla oturduğu yerden… Ne koymuş sepete görüyor musun?
Satıcı 1:Ne olacak be birader! Bi kasa kurtlu elma
Satıcı 2: (Diğer satıcıya köylüyü işaret ederek) bak şimdi. Hop birader hayırlı işler. Ne satıyosun kardeş; elma mı onlar.
Köylü Satıcı:(Sesin geldiği tarafa bakar; ama cevap vermez…)