HİKAYE TÜRÜ VE ÖZELLİKLERİ
Hikaye Nedir?
Hikayenin Özellikleri Nelerdir?
Hikaye Türleri Nelerdir?
Hikaye, herhangi bir olayı, olmuş veya olabilecek nitelikte anlatma sanatıdır. Yazara bağlı olarak hikaye ya tahlili, yani anlatıma dönük bir yapıda oluşur ya da hareket ve diyaloğa açık bir kurguda düzenlenebilir.
Hikayeler kısa ve özlü anlatımlarıdır. Hikaye yazarları hem tip ve karakterlerin hem de olayların betimlenmesinde ayrıntıya girmez.
Hikaye Türünün Özellikleri:
1- Hikayelerde olmuş ya da olma ihtimali bulunan olaylar anlatılır.
2- Hikayelerde olay ve kahraman sayısı sınırlıdır.
3- Hikayelerde mekan ve zaman betimlemesi kısa tutulur.
4- Neredeyse her konuda hikaye yazılabilir.
5- Hikayelerde dil sadedir.
6- Hikayelerde –miş ya da –di’li zaman dilimi kullanılır.
7- Hikayelerin olay örgüsü çoğunlukla sıralı yani kronolojiktir.
8- Hikaye türü edebiyatımızda masalların gerçeklik unsurunun artırılması ile ortaya çıkmıştır.
Hikayelerimiz konu, üslup, sanat, anlatım yönleri ile türlere ayrılır. Gelişim sırasına göre hikaye türleri şunlardır:
Hikaye Türleri:
Hikayeler üçe ayrılır:
1- Halk Hikayeleri:
2- Meddah Hikayeleri:
3- Çağdaş Hikayeler:
1- Halk Hikayeleri
Halk hikayeleri önceleri sözlü geleneğin bir ürünü olarak ortaya çıkmış zaman içinde yazıya geçmiştir. Halk hikayeleri halk kültürünün ortak bir yansımasıdır. Halk hikayeleri ozan, aşık denilen kişiler tarafından dildin dile, yöreden yöreye aktarılarak günümüze kadar ulaşmıştır. Sırtına sazını alan halk aşığı çeşitli yörelerde derlediği hikayeleri kendi üslubu ile yeniden düzenleyerek anlatagelmiştir. Günümüzde bu gelenek iletişimin yaygınlaşması ile unutulmuştur.
Halk hikayeleri uzunlukları ve konuları yönü ile türlere ayrılır:
Bunlardan uzunlukları yönü ile halk hikayeleri iki türlüdür.
a- Uzun hikayeler: olay ve kahraman sayısının oldukça fazla olduğu çoğunlukla üç beş oturumda anlatılan hikayelerdir. Anlatıcı kişi doğaçlama yaparak hikayeyi istediği kadar uzatabilir.
b- Kısa hikayeler: kahraman ve olay sayısının sınırlı olduğu hikayelerdir. Bu hikayeler anlatıcı tarafından tek oturumda bitirilir.
Konuları yönü ile hikayeler ise şunlardır:
a- Aşk hikayeleri: kahramanların bir birine aşık olduğu; fakat çeşitli sebeplerle kavuşamadığı duygusal hikayelerdir. Bu hikayelerde nazım nesir karışıktır. Eski masalların izleri görülür. Aslı ile Kerem, Tahir ile Zühre, Ferhat ile Şirin bu hikayelerden bazılarıdır.
b- Kahramanlık hikayeleri: belli bir düşmana karşı mert ve yiğitçe verilen mücadelenin anlatıldığı hikayelerdir. Bu hikayelerde kahraman mücadele sonucu istediğini elde eder, düşman hezimete uğrar. Danişmentname, Battalname, Köroğlu bu hikayelerden bazılarıdır.
Halk hikayelerinin özellikleri:
1- Halk hikayeleri söylendiği yörenin dil ve kültür özellikleri yansıtır.
2- Halk hikayelerinin anlatıcısı aşık, ozan denilen gezgin şairlerdir.
3- Her halk hikayesi bölgelere göre farklılık gösterir.
4- Halk hikayelerinde şiir ile düz yazı karışıktır. Duygunun en yoğun olduğu yerde şair bir şiir söyler.
5- Eski masallardaki büyü ve olağanüstülüklerin yerini halk hikayelerinde mucize ve kerametler almıştır.
6- Halk hikayelerinde İslami unsurlar görülür.
7- Dil sadedir. Anlatım akıcıdır.
2- Meddah Hikayeleri:
Tek bir kişinin orta yere gelerek halkı bazen güldürmek bazen düşündürmek bazen de insanlara ders vermek maksadı ile anlattığı hikayelere meddah hikayeleri denir.
3- Çağdaş Hikaye:
Tanzimat edebiyatı ile birlikte başlayan yenilikçilik hareketinden etkilenen türlerden birisi de hikayelerdir. Bu dönem edebiyatı ile birlikte hikayecilikte Batı edebiyatı örnek alınmaya başlamıştır. Böylelikle eski hikayecilik unsurları yavaş yavaş atılmış yerine batılı anlayışla yeni yöntem ve teknikler geliştirilmiştir. Böylelikle hikaye türünde iki farklı tarz ortaya çıkmıştır.
a- Olay Hikayesi(Maupassant tarzı):
Bu hikayelerde anlatı olaylar üzerine kurulur. Anlatıcı kişi okuru olaylar üzerinde düşündürmeye çalışır. Klasik hikayeciliğimizin olay ve anlatım yönünden gerçeklik çizgisine yaklaştırılması ile ortaya çıkmıştır.
Olay hikayesinin özellikleri:
1- Olay hikayelerinde hikaye unsurlarından en çok olay üzerinde durulur.
2- Hikayelerin dili akıcıdır.
3- Olay dışındaki unsurların betimlemesi yüzeyseldir.
4- Olaylar serim, düğüm ve çözüm planında okura sunulur.
5- Olayların akışı hızlıdır.
6- Uzun bir zaman dilimi anlatılır.
7- Olaylar çarpıcı bir şekilde çözüme kavuşturulur.
8- Edebiyatımızda en önemli temsilcisi Ömer Seyfettin’dir.
b- Durum –Kesit- Hikayesi( Anton Çehov Tarzı Hikayeler)
Bu hikayelerde esas olan insanların olaylar karşısındaki davranış ve tutumlarıdır. Kahramanların iç dünyalarının ayrıntısı ile betimlenmesine özen gösterilir.
Durum hikayesinin özellikleri:
1- Durum hikayesinin en önemli özelliği hayatın kısa bir zaman dilimini anlatmasıdır. Bu zaman bir ya da birkaç günü kapsar.
2- Bu hikayelerde ruhsal betimleme çok önemlidir.
3- Olayların akışı yavaştır.
4- Anlatımda zamansal sıralamaya uyulmaz. Hikaye ortada bir yerden başlar.
5- Çoğunlukla sonuç bölümü bulunmaz.
6- Hikayelerin dili ağırdır.
7- Edebiyatımızda en önemli temsilcisi Sait Faik Abasıyanık’tır.
Hikaye ile Destan ve Masal Farkı:
Hikayenin destan ve masaldan farkı, sosyal hayatın ve onun içinde insanın çatışmasını dar bir kurgu içinde anlatabilme becerisinden ileri gelmektedir. Uzun anlatımın bir başka türü olan romandan ayrılan yönü ise olaylar düzeninde, şahıs dünyasında fazla ayrıntıya ve tahlile girmeden hikaye kurgusunun kısa ve çarpıcı bir biçimde doruk noktada oluşturulması ile karşımıza çıkar. Yazar, hikayenin asli temini ve mesajını kısa ve özlü anlatım çerçevesinde ve sınırlı tiplerle okuyucuya vermek durumundadır. Belki hikayenin ustalık veya beceri isteyen yönü bu noktada karşımıza çıkmaktadır.
Bir başka yaklaşımla hikaye “ben” yerine “başkaları”nı anlatmaya yönelik bir edebi türdür. Bu yönüyle hikayeci, bir psikolog, bir sosyolog hatta bir filozof gibidir. İnsanı her yönüyle inceleyen ve bunu yaparken de söz ve söz sanatlarının gücünü iyi kullanabilen bir sanatçı, bu türde başarıyı büyük ölçüde yakalayabilmiş sayılabilir.
Hikaye Türünün Tarihsel Gelişimi:
Türün tarihteki ilk örneği Boccaccio isimli İtalyan yazarın Decameron (on gün ) adlı eseridir. Bu eserde, İtalya’da veba salgınından kaçan on gencin sığındıkları şehirden uzak bir evde her birinin günde on hikaye anlatması ile yüz hikaye bulunmaktadır.
Bizim anlatma geleneğimizde yerli ürünlerimizden yani masallardan, halk hikayelerinden (Kırk Haramiler, Kırk Vezir Hikayeleri, Dede Korkut Hikayeleri, aşk ve savaş hikayeleri gibi) pek çoğuna karşı sıcak bir yaklaşımımız var. Bir başka deyişle, hikaye türü bize pek yabancı değil. Ancak, ana çizgilerini yukarıda verdiğimiz modern hikaye tarzı, bize 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra girmeye başlamış; ilk örneklerini Ahmet Mithat (Letaif-i Rivayat ) vermiş, sonraları yine ilk realist hikaye kitabını Samipaşazade Sezai (Küçük Şeyler) yazmış, yüzyılın sonunda Halit Ziya Uşaklıgil’in elinde şekillenmiş; 20. yüzyılın ilk çeyreğinde de Ömer Seyfettin’in kaleminde oturmuş ve gerçek kimliğine kavuşmuştur. Cumhuriyet sonrasında ise Türk hikayeciliği oldukça gelişmiş ve usta kalemlerin elinde edebiyat dünyamıza renkli ve çok yönlü ürünler kazandırmıştır. Bu türün yükselmesinde emeği geçenleri şöyle sıralayabiliriz: Refik Halit Karay, Reşat Nuri Güntekin, Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Memduh Şevket Esendal, Kenan Hulusi Koray, Sadri Ertem, Sabahattin Ali, Osman Cemal Kaygılı, Sait Faik Abasıyanık, Orhan Kemal, Kemal Tahir, Samim Kocagöz, Samet Ağaoğlu, Sabahattin Kudret Aksal, Yaşar Kemal, Orhan Hançerli- oğlu, Tarık Buğra, Haldun Taner, Aziz Nesin, Yusuf Atılgan, Tarık Dursun K., Tomris Uyar, Sevgi Soysal, Sevinç Çokum, Adalet Ağaoğlu, Mustafa Kutlu, Ra- sim Özdenören, Nazlı Eray, Selim İleri, Feyza Hepçilingirler.